Son yıllardaki arkeolojik kazı çalışmalarıyla sırları açığı çıkarılan Zerzevan Kalesi, Diyarbakır’daki en önemli Doğu Roma dönemi eseri. Kazı çalışmaları sırasında keşfedilen Mithras Tapınağı, kalenin gizemli geçmişine yepyeni bir boyut kazandırdı…

Görkemli kalesi ve Hevsel Bahçeleri ile UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’nde yer alan Diyarbakır, aynı zamanda bölgenin binlerce yıllık gizemlerine de ev sahipliği yapıyor. Zerzevan Kalesi, Diyarbakır’ın Çınar ilçesinin merkezine 13 kilometre uzaklıkta; Diyarbakır-Mardin karayolunun 45. kilometresinde, yoldan 105 metre yükseklikteki kayalık bir tepede. Roma İmparatorluğunun bölgedeki 700 yıllık destansı hakimiyetine ışık tutacak öyküler anlatıyor. Kazı çalışmalarının en can alıcı gelişmesi 2017 yılında son Mithraeum, yani Pers kökenli güneş tanrısı Mithras’a adanmış yeraltı tapınağının Zerzevan Kalesi’nde keşfedilmesiyle gerçekleşti. Mithras Tapınağı, türünün, imparatorluğun doğu sınırında keşfedilen ilk ve tek örneği.

Zerzevan Kalesi Kazı Çalışmaları

Zerzevan Kalesi’ndeki kazı ve restorasyon çalışmaları, Diyarbakır Müze Müdürlüğü yönetiminde, Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Aytaç Coşkun başkanlığındaki ekiple yürütülüyor.

Zerzevan Kalesi’nin bulunduğu alanda Asur Döneminde (M.Ö. 882-611) Kinabu olarak adlandırılan bir kalenin varlığı bilinmektedir. Pers Döneminde de (M.Ö. 550-331) Kral Yolu üzerinde bulunan askeri yerleşim yol güvenliğinin sağlanması amacıyla kullanılmıştır. Antik ticaret yolu üzerinde bulunan askeri yerleşim MS 3. yüzyıldan 639 yılında İslam orduları tarafından fethine kadar kesintisiz kullanılmıştır ve asıl yerleşim Roma Dönemi’ne aittir. Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios I (M.S. 491-518) ve Justinianos I (M.S. 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazı yapılar ise yeniden inşa edilerek mevcut son haline getirilmiştir.

Sivil Hayat, yerleşimin kuzeyine inşa edilmiş, caddeler ve sokaklar, iki katlı evler Zerzevan Kalesi sakinlerine ait. Sahiplerini büyük kapılarla karşılayan yapıların alt katı hayvanlara ayrılmış hem de depo olarak kullanılmış, üst katı ise yaşam alanı olarak işlev görmüş.

Mithras Gizemleri, Mithraizm, merkezine Pers kökenli güneş tanrısı Mithras’ı alan mistik bir Roma dini. Mensuplarını yoğunluklu olarak askerler, tüccarlar ve aristokratların oluşturduğu ve MS 2.-3. yüzyıllar arasında popüler olan bu din, mutlak bir gizlilik esasına dayanıyor. Zerzevan Kalesi’nin en iyi korunmuş yapılarından biri olan kilisenin tarihi, MS 6. yüzyıla dayanıyor. Kiliseye ait olan bronz bir kova, günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesinin koleksiyonunda yer alıyor.

Zerzevan Kalesi’nin su ihtiyacını karşılamak için alana yayılan sarnıçların toplam sayısı 54. Bazıları bireysel, bazıları da kamusal kullanıma ait olan bu sarnıçların tavan kısımlarında çıkrıkla su çekmek için açıklıklar bulunuyor.

Hristiyanlığın yayılmaya başladığı dönemlerde bu dinin mensubu az sayıda insan için yeterliymiş. Bu kilisenin Hristiyan sayısındaki artış sonucunda inşa edildiğine inanılıyor.

Kaynak: nationalgeographic / karacadağ kalkınma ajansı