Cumhuriyet Döneminde Hece Ölçüsüyle Yazılan Şiir

Hece Ölçüsü Özellikleri

• Bir şiirde tüm dizelerdeki hecelere eşit sayıda ise bu şiir hece ölçüsüne göre yazılmış demektir.
• Uzun yada kısa kapalı açık ayrımı olmadan bütün hecelerin eşit olması gerekmektedir.
• Türk dilinin yapısına en elverişli ve uygun olan ölçü birimi hece ölçüsüdür.
• Çünkü şiirdeki bu ölçü birimi Türklere aittir.

Bütün Yaz

Ne güzel geçti bütün yaz,

Geceler küçük bahçede…

Sen zambaklar kadar beyaz

Ve ürkek bir düşüncede,

Sanki mehtaplı gecede,

Hülyan, eşiği aşılmaz

Bir saray olmuştu bize;

Hapsolmuş gibiydim bense,

Bir çözülmez bilmecede.

Ne güzel geçti bütün yaz,

Geceler küçük bahçede.

Zafer Türküsü

Yaşamaz ölümü göze almayan Zafer,

göz yummadan koşar da gider.

Bayrağa kanının alı çalmayan

Gözyaşı boşana boşana gider.

Kazanmak istersen sen de zaferi

Gürleyen sesinle doldur gökleri

Zafer dedikleri kahraman peri

Susandan kaçar da coşana gider.

Bu yolda herkes bir ey delikanlı

Diriler şerefli ölüler şanlı

Yurt için döğüşenbaşı dumanlı

Her zaman bu sandan, o sana gider.

8’li ve 11’li hece ölçülerini başarı ile kullanmış olan bu iki şairimiz Cumhuriyet Dönemi’nin önemli sanatçılarıdır.

Cumhuriyet Döneminde Aruz Ölçüsüyle Yazılan Şiir

Aruz Ölçüsü Özellikleri

• Arap edebiyatına ait bir ölçü birimi olan aruz ölçüsünde dizelerde ki hece sayısının eşit olması gerekmez.
• Önemli olan dizelerde ki açıklık –kapalılık bakımından denk olması gerekir.
• Şiir hangi kalıpla başladıysa o kalıpla bitmek zorundadır.
• Kafiye için kullanılan sözcüklerin aynı türden olması gerekir.
• Edebiyatımızda Cumhuriyet Döneminde aruzu kullanan şairlerden biri olan Yahya Kemal Beyatlı’nın şiirlerinde aruzu rahatlıkla görebiliriz.

Sessiz Gemi

•Artık demir almak günü gelmişse zamandan,

Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.

•Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol;

Sallanmaz kalkışta ne mendil ne bir kol.

•Rıhtımda kalanlar bu seyahatten elemli,

Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli.

•Biçare gönüller. Ne giden son gemidir bu.

Hicranlı hayatın ne de son matemidir bu.

•Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler;

Bilmez ki, giden sevgililer dönmeyecekler.

•Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden.

Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden.

Cumhuriyet Döneminde Serbest Tarzda Yazılmış Şiir

Serbest Şiir Özellikleri

• Serbest (özgür) nazım biçimi hiçbir ölçek kullanılmadan yazılan şiirlerdir.
• Şiir yazılırken herhangi bir sınırlandırma yoktur.
• Hece sayılarının şiirde bir önemi yoktur.
• Orhan Veli Kanık serbest nazım biçimini sıklıkla kullanmıştır.

Vatan İçin

Neler yapmadık şu vatan için!

Kimimiz öldük;

Kimimiz nutuk söyledik.

Nazım Hikmet’te serbest nazım şekline şiirlerinde yer vermiştir.

Ben Beni Bir Daha Ele Geçirsem

Ben, beni bir daha ele geçirsem,

-abıhayat içersem demiyorum

Kapılar bir daha açılsa

Ben bu haneye bir daha girsem

Yaşardım yine böyle kan revan içinde

Yine böyle aşk ile sersem

Ben, beni bir daha ele geçirsem…

Nazım Birimi

• Dize (mısra): Şiirde ki her bir satıra dize (mısra) denir.
• Beyit: İki dizeden oluşan nazım biçimi
• Üçlük: Üç dizeden oluşan nazım biçimine denir.
• Bent: Şiirde ki üçer, dörder, beşer ya da daha fazla dizelik kümelere denir.
• Dörtlük: Dört mısradan oluşan nazım birimidir.

Nazım Biçimi

Halk Şiiri Nazım Biçimleri: Semai, varsağı, mani, türkü, ninni, ilahi, koşma, nefes

Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri: Gazel, Kaside, Kıt’a, Mesnevi, Müstezad, Terci-i Bent, Şarkı, Terkib-i Bent, Rubai, Tuyuğ, Murabba

Batı Etkisi Türk Edebiyatı Nazım Biçimleri: Serbest nazım, sone, terza rima, triyole

Nazım Türleri

Divan Edebiyatı Nazım Türleri

Tevhid: Allah’ın birliğini, yüceliğini anlatan manzumelere denir.

Na’t: Hz. Muhammed’i övmek için yazılan şiirlerdir.

Medhiye: Padişahları, devlet ve din büyüklerini, dört halifeyi övmek için yazılan şiirlere denir.

Hicviye: Birisinin kusurlarını ortaya koymak ve onu yermek için yazılan yergi şiirleridir.

Mersiye: Ölmüş olan birisini övmek onu anlatmak için yazılan şiirlere denir.

Hezl, Tehzil: Mizah tarzında ki manzumelere denir.

Fahriye: Övünmek için yazılan manzumelerdir.

Lügaz ve Muamma: Bir çeşit bilmecedir.

Sakiname: İçkiden ve sakiden bahsedilen şiirlerdir.

Surname: Hanım sultanların düğünlerinden ve şehzadelerin sünnet düğünlerinden bahsedilen şiirlerdir.

Gazavatname: Savaş ve zaferlerden bahsedilen eserlere verilen addır.

Şehrengiz: Bir şehrin güzelliklerini anlatan şiirlere denir.

Mesneviler: Birçok konuda yazılabilen uzun hikayelere denir.

Tasavvuf Edebiyatı Nazım Türleri

İlahi: Allah’ı övmek ve yalvarmak için yazılmış eserlerdir.

Sathiye: Şairlerin manevi yönlerini anlattıkları başka kimse tarafından anlaşılmayan şiirlerdir.

Nefes: Bektaşi şairlerinin yazdığı şiirlere denir.

Şathiyat-ı Sofiyane: Alaylı bir dille inançlardan söz edilen şiir türüdür.

Aşık Edebiyatı Nazım Türleri

Güzelleme: Bir kimseyi, yeri, tabiatı öven şiirlerdir.

Koçaklama: Yiğitliği öven ve savaşları konu edinen şiirlere denir.

Taşlama: Konusu yergi olan şiirlere verilen addır.

Ağıt: Ölmüş olan bir kimsenin arkasından söylenen şiirlere denir.

Hikaye, Destan: Çeşitli olayların anlatıldığı uzun şiirlere verilen addır.

Muamma: Bilmece tarzında yazılan şiirlere denir.

Ninni: Çoğu anonim olan çocukların uyuması için söylenen dörtlüklerdir.

Söyleyici:Şairin sesi olan ve şiirde konuşan “lirik ben” olarak adlandırılan kişi veya varlığa denir.

Durak: Hece ölçüsünde kullanılan ahenk bütünlüğünü sağlamak için dizelerin belli bölümlere ayrılmasıdır.

Ölçü: Şiirde ritmi ve ahengi sağlamak için kullanılır. Aruz ve hece olmak üzere ikiye ayrılır. Bir de ölçüsüzlük birimi olan serbest şiir vardır.

Kafiye: Mısra sonlarında ki aynı seslerin ya da eklerin kullanılmasıyla oluşan benzerliğe denir.

Redif: Dize sonlarında anlamları, yazılışları, görevi aynı olan kelime, kelime grubu ya da eklere denir.

Nakarat: Özellikle Halk şiirimiz de sıklıkla kullanılan ahenk sağlamak adına bir yada birden çok dizenin tekrar edilmesine denir.

Mahlas: Şairin mahlasının geçtiği beyte denir.

Tapşırma: Mahlasın son dörtlükte kullanılmasına denir.

Manzume ve Şiir Arasındaki Fark

• Sözcüklerin şiirsel söylemler ve ahenk içerdiği olgulara şiir denir.
• Günlük kullanılan konuşma dilinin uyaklı ve ölçülü söylemine ise manzume denir.
• Bu sebeple her şiir bir manzumedir; ancak her manzume bir şiir değildir.