İçindekiler
Biyografi Nedir?
Sanat, edebiyat, spor, bilim, politika, iş ve ticaret vb. alanlarda başarılı, tanınmış kişilerin doğumlarından itibaren hayat evrelerini anlatan yazılara biyografi denir. Bu bakımdan biyografiler sanat, politika ve diğer alanlarda belge niteliği taşır; edebiyat ve siyaset tarihine ışık tutar. Nesnel ve tarafsız bir yaklaşımla araştırma sonucu kaleme alınan bu eserlerde kişisel yorumlardan ve öznel bakış açılarından uzak durulur.
- Biyografiler, bir plan dâhilinde, bir kişinin hayat serüvenini anlatır.
- Doğum, çocukluk, gençlik, yaşlılık, öğrenim, meslek, eser vb. ayrıntılar ele alınır.
- Eserleri hakkında yazılmış metinler incelenir. Kendisinden söz edilen eleştiri, günlük, mektup vb. metinler gözden geçirilir.
- Ailesi ve çevresi hakkında bilgi ve belge toplanır. Onu yakından tanıyan kimselerle, akrabalarıyla görüşülür.
- Öyküleyici, betimleyici, açıklayıcı anlatım biçimlerine başvurulan biyografilerde, tanık gösterme (alıntı yapma), karşılaştırma gibi düşünceyi geliştirme yollarından yararlanılabilir.
- Ünlü kişilerin hayatlarını konu alan, bunları roman tarzında işleyen edebî yazılara biyografik roman denir.
- Mehmet Emin Erişil’in ” Bir Fikir Adamının Romanı: Ziya Gökalp”, “Bir İslam Şairinin Romanı: Mehmet Âkif”;
- Tahir Alangu’nun “Ülkücü Bir Yazarın Romanı: Ömer Seyfettin”;
- Oğuz Atay’ın “Bir Bilim Adamının Romanı: Mustafa İnan”,
- Ayşe Kulin’in “Füreya”,
- İskender Pala’nın “Şah ve Sultan” adlı eserleri biyografik romana örnek olarak gösterilebilir.
- Eski Yunan edebiyatında Plutarkhos’un Hayatlar eseri, İngiliz edebiyatında William Roper’in Sir Thomas More’un Hayatı eseri gibi eserler dünya edebiyatından biyografi örnekleridir.
- Tanzimat edebiyatında Beşir Fuat’ın “Victor Hugo”; Namık Kemal’in “Evrak-ı Perişan”
- Servetifünun edebiyatında Süleyman Nazif’in “Mehmet Akif”
- Cumhuriyet döneminde İlhan Geçer’in Cahit Sıtkı Tarancı adlı eserlerini biyografi türüne örnek olarak gösterebiliriz.
Biyografinin Özellikleri Nelerdir?
- Öğretici yazılardır.
- Yazarın biyografisi yazılan kişiyi bizzat tanımış olmasına gerek yoktur. Fakat nesnel (tarafsız) bakış açısıyla ele alınır.
- Anlatıcı ile kahraman aynı kişi değildir.
- Üçüncü tekil kişi anlatım kullanılır.
- Uzun süreli araştırmalar ve ayrıntılı, titiz bir çalışma gerektirir.
- Dil ağırlıklı olarak göndergesel işlevde kullanılır.
- Çoğunlukla öyküleyici ve öğretici anlatım türleri kullanılır.
- Biyografinin dili açık, anlaşılır bir dildir.
Biyografi Okumak Okura Ne Kazandırır?
Biyografiler sayesinde okurlar başarılı bir yaşama ulaşma yollarıyla ilgili örnek bir yaşam deneyimine tanıklık etmiş olurlar. Biyografisi yazılan kişinin yaşadığı dönemin özellikleriyle ilgili bilgi sahibi olurlar.
Otobiyografi Nedir?
- Bir kimsenin kendi hayatını kısaca anlattığı düzyazı biçimine otobiyografi denir. Yazar, yazısını kendi özel dünyasıyla sınırlandırır, çeşitli ayrıntılara girmez. Edebiyat, sanat, siyaset, spor gibi değişik alanlarda ünlü bir kişi; diğer insanlarca bilinmeyen yönlerini, başarısını nelere borçlu olduğunu ve nasıl kazandığını anlatmak amacıyla otobiyografisini yazar.
- Doğumdan itibaren otobiyografinin yazıldığı ana kadar yaşananlardan ancak anlatmaya değer olanlar yazılır. Çoğu zaman sanatçı kendisiyle beraber aile büyüklerinden, sosyal çevresinden, aile içi durumlarından da söz eder. Otobiyografi her ne kadar öznel bir anlayışla kaleme alınsa da gerçekler göz ardı edilmemelidir. Buna rağmen otobiyografiler öznel eserler olarak kabul edilir. Çünkü kişi kendisini anlatmaktadır ve bunu yaparken tarafsız davranamaz.
Bir yazarın kendi hayatını roman şeklinde yazması sonucunda ortaya çıkan esere otobiyografik roman denir.
- Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”,
- Orhan Kemal’in “Baba Evi” ve “Avare Yıllar” adlı eserleri otobiyografik romana örnek olarak gösterilebilir.
Otobiyografinin Özellikleri
- Dil açık, sade ve anlaşılırdır.
- Anlatıcı birinci kişi yani yazarın kendisidir.
- Kişi, kendi yaşamını ele alır.
- Öznel bir anlayışla kaleme alınır fakat gerçeklerin olduğu gibi aktarılmasına dikkat edilir.
Öz geçmiş (CV)
İnsanın hayatını, kabiliyetini, yeteneğini, iş yapma gücü ve tecrübelerini ortaya koyan belgelere öz geçmiş (CV) denir. CV, yaşam özeti anlamına gelen “Curriculum Vitae” kelimesinin kısaltmasıdır.
- Otobiyografide, herhangi bir alanda tanınmış bir kişi, kendi yaşam öyküsünü anlatır. Biyografide ise bir kişinin hayatı bir başka kişi tarafından anlatılır. Eskiden tercüme-i hål denilen biyografi, öz geçmiş anlamında kullanılırdı.
Monografi
Meşhur kimselere ait ilgi çekici bir konuyu, onların tek bir eserini veya herhangi bir ilim, sanat konusunu derin bir şekilde inceleyen eserlere monografi adı verilir.
Portre
Konusuna göre “fiziksel (tensel) portre” ve “ruhsal (tinsel, moral) portre” olmak üzere ikiye ayrılır. Edebi eserlerde genellikle “fiziksel portre” ile “ruhsal portre” iç içe bulunur. Portrelerden hikâye, roman, masal, biyografi gibi türlerde çokça yararlanılır.
Fiziksel (tensel) portre: Kişinin sadece dış görünüşünün, boyunun, yüzünün, giyinişinin, hareketlerinin anlatıldığı portrelerdir. Bu portrede, kişi diğer insanlardan ayrılan dış özellikleri ile uygun sıfatlar kullanılarak özgün bir şekilde anlatılır.
Ruhsal (tinsel, moral) portre: Kişinin iç dünyasının, duygularının, fikirlerinin, zayıf taraflarının anlatıldığı portrelerdir. Bu portrede; kişinin ahlakı, alışkanlıkları, düşünceleri ilginç bir üslupla anlatılır.
TEZKİRE
Günümüz edebiyatında biyografinin karşılığıdır. Tezkireler bugünkü edebiyat tarihlerinin ve şiir antolojilerinin yerini tutmaktadır. Tezkirelerde divan şairlerinin hayat hikâyeleri, eserleri, edebî özellikleri anlatılır ve şiirlerinden örnekler verilir.
Ali Şîr Nevâî’nin “Mecâlisü’n-Nefâis”i, edebiyatımızda ilk tezkire kabul edilir.
Osmanlı sahasındaki ilk tezkire ise Sehi Bey’in “Heşt Behişt” adlı eseridir.
Şuarâ tezkireleri, günümüz biyografilerinden bazı farklılıklar gösterir. Genellikle şairlerin mahlas veya isimlerine göre hazırlanır. Mukaddime (dibâce/ön söz), asıl metin ve hatimeden oluşur. Mukaddimede eserin sunulduğu kişiye dair övgü, tezkireyi yazanın sanata ait fikirleri, eserin yazılma sebebi yer alır. Metin kısmında şairin biyografisi verilir, yöresel tabirler ve kelimeler açıklanmaya çalışılır. Hatime denilen son kısımda eserin özellikleri, tamamlanma tarihi, dönemin yöneticilerine dualar yer alır.
Biyografi – Otobiyografi Türündeki Önemli Eserler
Kısâs-ı Enbiya / Ahmet Cevdet Paşa
Evrak-ı Perişan / Namık Kemal
Beşir Fuat / Ahmet Mithat Efendi
Victor Hugo/ Beşir Fuat
Iki Dost / Süleyman Nazif
Kudemadan Birkaç Şair / Recaizade Mahmut Ekrem
Osmanlı Şairleri / Muallim Naci
Mehmet Akif, Namık Kemal / Mithat Cemal Kuntay
Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar / Fuat Köprülü
Atatürk / Yakup Kadri Karaosmanoğlu
İlk Büyük Muharrirlerden Şinasi / Ahmet Rasim
Mehmet Akif / Süleyman Nazif
Tek Adam, İkinci Adam / Şevket Süreyya Aydemir
Cahit Sıtkı Tarancı / İlhan Geçer
Tevfik Fikret / Mehmet Kaplan
Ömer Seyfettin / Tahir Alangu
Sait Faik ve Hayatı /Muzaffer Uyguner
Yahya Kemal / Beşir Ayvazoğlu
Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi / İhsan Işık
Hayatım/ Hasan Ali Yücel (Otobiyografi)
Suyu Arayan Adam (otobiyografi)/ Şevket Süreyya Aydemir
Edebî Portreler / Hakkı Süha Gezgin
Bir Varmış Bir Yokmuş Portreler/ Yusuf Ziya Ortaç
Böyle Gelmiş Böyle Gitmez (otobiyografi), Birlikte Yaşadıklarım Birlikte Oldüklerim / Aziz Nesin (anı – portre)
Kısa Hayat Öyküm (0tobiyografi)/ Abidin Dino
Bâbiâli (otobiyografi-anı), Kafa Kâğıdı (otobiyografi-roman)/ Necip Fazıl Kısakürek
Türkçede Roman/ Mustafa Nihat Özön (Monografi)
