Tanzimat Dönemi “Hikaye”
- “Hikaye” kelimesi Türkçeye Arapça’dan geçmiş olup, bir olayın sözlü veya yazılı olarak anlatılmasıdır. Türk edebiyatında bir tür olarak kullanılmaya başlamadan önce anlatma esasına bağlı bütün yazı türleri bu kelimeyle karşılanmaya çalışılmıştır.
- Tanzimat dönemi ile birlikte “hikaye” bir türün adı olarak kullanılmaya başlanmış, böylece “modern hikaye” Tanzimat’tan sonra edebiyatımıza girmiştir.
- Türk siyasi hayatındaki Tanzimat hareketi bir “medeniyet değiştirme” meselesidir. Bunu en iyi anlayan “Ahmet Mithat Efendi” olmuştur. Halkın seviyesine inmenin, kendi dilini kullanmanın ve halkın hoşlandığı şekilde hitap edilmesinin önemli olduğunu düşünen Ahmet Mithat Efendi, 1870 yılında “Kıssadan Hisse” ve ” Letaif-i Rivayat” ile yeni tarz hikayeciliğin ilk örneklerini vermiştir. Fakat “kıssa” geleneğini devam ettirdiği için modern öykü sayılmaz.
- Batılı anlamda yazılan ilk öykü kitabı, Samipaşazade Sezai’nin “Küçük Şeyler” adlı eseridir.
Tanzimat Edebiyatında Hikayenin Özellikleri
| TANZİMAT 1. DÖNEM (1860-1876) | TANZİMAT 2. DÖNEM (1876-1895) |
| Sanat, toplum içindir. Halka seslenmişlerdir. Sade bir dil kullanılmıştır. | Sanat, sanat içindir. Aydın kesime seslenmişlerdir. Ağır, tamlamalarla yüklü bir dil kullanılmıştır. |
| Tanzimat Dönemi sanatçıları öykülerinin konularını günlük yaşamdan veya tarihten almışlardır. Tema olarak, görücü usulüyle evlilik, kadın erkek ilişkileri, esaret ve cariyelik ele alınmıştır. Tanzimat Dönemi öykücülüğünde olayların, yaşanması mümkün ya da gerçeğe uygun olmasına önem verilmiştir. İlk öykülerde meddah öykülerinin etkisi görülmektedir. Tanzimat birinci dönem sanatçılarının öyküleri modern öykücülüğün acemilik dönemine denk geldiği için aksaklıklar görülmektedir. Tanzimat ikinci dönem sanatçıları birinci kuşağa nazaran daha başarılı eserler vermişlerdir. Eserlerinde gözleme önem vermiş, sebep-sonuç ilişkisini başarıyla kurabilmiş, olmayacak rastlantılardan vazgeçmişlerdir. |
Tanzimat Dönemi Hikayeciliğinde Aksaklıklar Nelerdir?
- Bireyi eğitme ve toplumu düzeltme amacına gidilmiştir.
- Öykülerde olayların akışı kesilip “siyaset, din, felsefe, ahlak” gibi konularda bilgi aktarımı yapılmıştır.
- Gerçekleşmesi zor olan tesadüflere sıkça yer verilmiştir.
- Kahramanlar çoğu kez tek yönlü verilmiştir. İyiler hep iyi, kötüler he kötü gibi.
- Olayın akışı durdurularak kişi betimlemeleri uzun uzun anlatılmıştır.
