Fiil soylu oldukları halde fiillerin aldıkları ekleri alamayıp, fiillerden türetilerek cümlede isim, sıfat ve zarf  göreviyle kullanılan sözcüklere fiilimsi denir

Parka gelen adam biraz koşup oturmak istedi.

• Gelen: Sıfat
• Koşup : Zarf
• Oturmak: İsim

Fiilimsiler eylem özelliklerini yitirmiş sözcüklerdir. Fiil çekim eklerini almazlar, sadece olumsuzluk ekini alabilirler.

• Seni sevmeyen var mı acaba?

⇒ İsim çekim eklerini alabilirler.

• Kitap okumaya gidiyor. (hal eki)
• Geldiğimde konuşabiliriz. (iyelik eki)

⇒ Birleşik cümlelerde yan cümlecik olurlar. Kurdukları yan cümleciğin yüklemi görevini üstlenirler.

• Sınava girip ehliyeti alıyorum.

⇒ Yüklem olabilmeleri için ek eylem almaları gerekir.

• Onu son görüşümdü.(gör-üş-üm-idi)

⇒ Fiilimsiler çatı eki alabilirler.

• Her insan sevilmek ister tabii.

FİİLİMSİLER ÜÇ BAŞLIKTA İNCELENİR

1.İSİM FİİL (AD EYLEM)

⇒Fiil kök ve gövdelerinden türeyerek cümlede isim görevinde kullanılan fiilimsi çeşidine isim fiil denir.

⇒İsim fiiller, bir iş, oluş ve hareketin adıdır.

İSİM FİİL KODLAMA

MA-Y-IŞ-MAK

• Bende gezmek, dolaşmak istiyorum.
• Spor yapmanın bir çok faydası var.
• Karın yağışını seyretmek nefis bir duygu.
• Konuşmasına başlamak istiyordu.
• Düzenli ders çalışmak her zaman başarının anahtarıdır.
• Sevmek ne güzel şey.

“-ma, -me” olumsuzluk ekiyle, isim fiil eki “-ma, -me” yi karıştırılmamalıdır.

• Yanıma gelmek için çekinmene gerek yok.  (İsim fiil)
• Öğretmenim gerçekleri söylemekten çekinme, dedi. (olumsuzluk eki)

“-ış, -iş” işteş çatı ekiyle, isim fiil eki “-ış, -iş” karıştırılmamalıdır.

• O nasıl bir bakıştı öyle… (isim fiil)
• Uzun süre tanımıyormuş gibi bakıştılar. (işteş çatı)

İsim fiil ekine benzeyen “-mak, -mek” ile kalıcı isim yapan “-mak, -mek” yapım eklerini birbirine karıştırmamalıyız.

• Annesinin hazırladığı yemek çok lezzetliydi. (kalıcı isim)
• Bunları yemek zorundasın. (isim fiil)
• Toprağı kazma ile havalandırıyor. (kalıcı isim)
• Bahçeyi kazma işi başladı. (isim fiil)

İSİM FİİL ÖRNEK CÜMLELER

• Odunları yakmak için topladık.
• Zamanın bakışı didikliyor, bak kayaları.
• Su kaynamaya başlayınca altını kapatırsın.
• Ali’nin zamanında gelmeyişi işi bozdu.
• Onunla konuşmadan sana bir şey diyemem.
• Özür de dileyebilmek gerekir.
• Sevmek insanı yücelten bir duygudur.
• Televizyon programlarının çok izlenmesi gittikçe artıyor.
• Ortaya çıkan rakamları izleyiciye ulaştırmak gerekir.
• Sınavı kazandığımda kendimi ödüllendirmeyi düşünüyorum.

2. SIFAT FİİL (ORTAÇ)

⇒ Hem eylem bildirip hem de sıfat göreviyle kullanılabilen sözcüklere sıfat fiil (ortaç) denir.

FİİL KÖKÜ      YA DA      GÖVDESİ

-an, -en, -ası, -esi, -mez, -maz, -ar , -er, -r, -dik, -dık, -tik, -tık,-ecek, -acak, -miş , -mış, -muş, – müş

SIFAT FİİL

SIFAT FİİL KODLAMA

AN-ASI-MEZ-AR-DİK-ECEK-MİŞ

• Bilinmez dertlere düşmüş.
• Solmuş çiçekleri değiştirelim.
• Yıkılası evler var mahallede.
• Yapılacak işler listesi hazırladım.
• Tanıdık dostları arayalım.

⇒ Sıfat fiiller de diğer sıfatlar gibi ismi niteler.

• Beklenen adam geldi.

⇒ “-an, en” ekiyle türetilen sıfat fiiller yalnız kullanıldığında adlaşır ve adlaşmış sıfat olur.

• Yaşayan insanlar var burada. (sıfat fiil)
• Yaşayanlar var burada. (adlaşmış sıfat)

“-mez” sıfat fiil ekiyle “-mez” geniş zamanın olumsuzu birbirine karıştırılmamalıdır.

• Ne bitmez bir konu bu. (sıfat fiil)
• Bu konu kısa sürede bitmez. (geniş zamanın olumsuzu)

“-ar, -er” sıfat fiil ekiyle, “-ar, -er” geniş zaman kip eki birbirine karıştırılmamalıdır.

• Koşar adımlarla gidiyor. (sıfat fiil)
• Her akşam bu saatlerde yürüyüş yapar. (geniş zaman kipi)

“-dık, -dik” sıfat fiil ekiyle, “-dık, -dik” görülen geçmiş zamanın 1. çoğul şahıs  eki birbirine karıştırılmamalıdır.

• Bilmediğin işlere karışma. (sıfat fiil)
• Dün arkadaşlarını gördük. (görülen geçmiş zamanın 1. çoğul şahıs)

“-acak, -ecek” sıfat fiil ekiyle, “-acak, -ecek” gelecek zaman kip eki birbirine karıştırılmamalıdır.

• Yapılacak işlerim var. (sıfat fiil)
• Yarın bütün işler yapılacak. (gelecek zaman)

“-mış, -miş” sıfat fiil ekiyle, “-mış, -miş” duyulan geçmiş zaman kip eki birbirine karıştırılmamalıdır.

• Seçilmiş kitaplar arasındaydı.(sıfat fiil)
• Küçük yaşlarda yazmaya başlamış. (duyulan geçmiş zaman)

SIFAT FİİL ÖRNEK CÜMLELER

• Veren eli herkes öper.
• Bu işten çıkar sağlamaya çalışıyor.
• Kahrolası hırsız bunu neden yaptın?
• Burası görülesi bir yer.
• Olmadık yerde hep karşıma çıkıyorsun.
• Dönülmez bir yolculuk başlamıştı.
• Bahçedeki domatesler yenecek duruma gelmiş.
• Yemeğe kalacak kişiler adını yazdırsın.
• Kullanmadığınız giysileri getirin.
• Bu duruma söyleyecek söz bulamıyorum.

3. ZARF FİİL (BAĞ FİİL- ULAÇ)

⇒ Fiilden türeyip eylem bildiren, cümlede zarf fiil görevinde kullanılan sözcüklere zarf fiil (bağ fiil, ulaç) denir.

FİİL KÖKÜ      YA DA      GÖVDESİ

-ken, -alı, -eli, -asıya, -esiye, -madan, -meden,-ınca, -ince, -unca, -ünce,-ıp, -ip, -up, -üp, -arak, -erek,-dıkça, -dikçe, -dukça, -dükçe, -tıkça, -tikçe,-r…….-mez,-a……..-e, -dığında, -diğinde,-casına, -cesine, -maksızın, meksizin

ZARF FİİL

ZARF FİİL KODLAMA

Kenyalı asiye ince ipi araklamadan gittiğinde oldukça gençti.

• İçeri girince herkes ona baktı.
• Türkü söyleyerek dolanıyor.
• Taşınmadan iki ay önce tanıştık.
• Günlerdir düşünüp duruyorum.
• Yağmur sabahtan beri durmaksızın yağıyor.

⇒ Bağ fiil, eylemleri ve eylemsileri durum ve zaman bakımından belirtir.

• Gün doğmadan geldiler. (zaman)
• Yatarken yemek yeme. (durum)

İsme gelen “-ken” eki fiilimsi değildir.

• Hastayken dinlenmelisin.

“-madan, -meden”  zarf fiil ekini almış fiiller zaman ve durum bildirir. İsim fiil eki “-ma, -me” ile hal eki “-dan, -den” in bir araya gelmesiyle oluşan biçimle “ma+dan” karıştırılmamalıdır.

• Seninle görüşmeden cevap vermiyor.(zarf fiil)
• Bu görüşmeden bir şey çıkmadı. (isim)

ZARF FİİL (BAĞ FİİL – ULAÇ) ÖRNEK CÜMLELER

• Sen gideli buraların tadı kalmadı.
• Onu ölesiye seviyormuş.
• Eve varınca beni ara.
• Dükkanı satıp yeni bir işe başlamış.
• Ödevini yaparak iyi bir not aldı.
• Buralar gittikçe betonlaşıyor.
• Çocuklar koşa koşa geldi.
• Ayşe’yle konuşmadan içim rahat etmedi.
• Arabalar durmaksızın ilerliyor.
• Evden çıkar çıkmaz yanıma geldi.
• Yola çıktığında saat beşe geliyormuş.
• Seni anlıyorum dercesine bakış attı.