UYAK (KAFİYE)

⇒ Dize sonlarındaki ses benzerliğine uyak (kafiye) denir.

⇒ Uyağı oluşturan veya kelimelerin yazılış ve okunuşları aynı, görev ve anlamları farklı olmalıdır.

ÖRNEK

…….. bostan

…….. kahraman   “-an” sesleri kafiyedir.

UYAK (KAFİYE) ÇEŞİTLERİ

1. YARIM UYAK: Mısra sonlarındaki tek ses benzerliğine yarım uyak denir. Genellikle Halk Edebiyatında kullanılır.

Evlerinin önü çardak

Elif’in elinde bardak

Sanki yeşil başlı ördek

Yüzer Elif Elif diye       

“-k” sesleri yarım uyaktır.

2. TAM UYAK: İki ses benzeşmesine dayanan kafiyeye tam kafiye denilir.

Atlastan bakardım nereye gitti
Öyle öyle ezberledim gurbeti   

“-ti” tam uyaktır.

 Not: Dilimize yabancı dillerden geçmiş “â, î, û” gibi uzun sesler iki birim sayıldığı için şapkalı ünlüleri tam uyak sayarız.

“-â” sesi tam uyaktır.

3. ZENGİN UYAK: İkiden fazla sesin benzeşmesiyle oluşan kafiyeye denir. Daha çok Divan şiirinde kullanılır.

Bir zafer müjdesi burda her isim

Sanki tek bir anda gün, saat, mevsim

“-sim” zengin uyaktır.

4. TUNÇ UYAK: Kafiyedeki kelimelerden birinin, diğerini içinde aynen tekrar edilmesiyle oluşan kafiyeler tunç kafiye denir.

Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım

“-aşarım  tunç uyaktır.

Bursa’da bir eski cami avlusu
Mermer şadırvanda şakırdayan su

“-su“ tunç uyak

5. CİNASLI UYAK:  Yazılışları ve okunuşları aynı anlamı farklı olan kelimelerle kurulan uyak çeşididir.  Cinaslı kelimeler daha çok manilerde kafiye olarak kullanılır.

Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya
Ben yârimden vazgeçmem
Götürseler asmaya

“-asmaya“ Cinaslı uyak”

Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç
Bu son fasıldır ey ömrüm, nasıl geçersen geç

“-geç“: Cinaslı uyak”

Uyak (Kafiye) Örnekler

Emrah der ki düştüm dile

Bülbül figan eder güle

Güzel sevmek bir sarp kale

Ya alınır ya alınmaz“

“-le” ler tam uyak

Kim okurdu kim yazardı

Bu düğümü kim çözerdi

Koyun kurt ile gezerdi

Fikir başka başk’ olmasa

“-z” ler yarım uyak, “ardı” redif

Ertesi gün başladı gün doğmadan başladı yolculuk

Soğuk bir mart sabahı buz tutuyor her soluk

“-luk” zengin uyak

Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar

Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var

“var” tunç uyak