Metinler tek bir anlatım tekniğiyle ile oluşturulamaz. Anlatım teknikleri metnin amacına göre farklılık gösterir. Bir metnin bir şeyi açıklama, bir fikri aydınlatma, bir durum ve karakteri inceleme, düşünceyi değiştirme, anlatımı etkileyici kılma, bilgi verme gibi amaçları olabilir. Anlatım tekniklerini de bu amaçlar doğrultunda dört başlık altında inceleyebiliriz.

Anlatım biçimlerinden öyküleme ve betimleme daha çok edebi metinlerde kullanılır. Bu yazılarda öğreticilik özelliği yoktur. Bu teknikler daha çok roman, hikaye, tiyatro,… gibi türlerde kullanılır.

Öğreticiliği ve bilgi aktarımını esas alan metinlerde ise açıklama ve tartışma teknikleri kullanılır. Bu teknikler daha çok makale, eleştiri, fıkra gibi türlerde kullanılır.

Önemli

Bir paragrafta ya da metinde birden fazla anlatım tekniği kullanılabilir.

AÇIKLAMA

• Bir konu hakkında bilgi vermek, okuyucuyu aydınlatmak, bir konuyu öğretmek amacıyla kullanılan anlatım tekniğidir.
• Açıklayıcı anlatım tekniğinde kişisel düşüncelere yer verilmez. Nesneldir.
• Açık ve anlaşılabilir bir dil kullanılır.
• Ders kitaplarında, ansiklopedilerde, bilimsel metinlerde açıklama tekniğinden yararlanılır.

ÖRNEK

Avusturyalı romancı, oyun yazarı, şair ve gazeteci Stefan Zweig, 1881’de Viyana’da doğar. Zengin, bir ailenin çocuğudur ve eğitim düzeyi çok iyidir. Yunanca, Latince, Fransızca ve İngilizce bilir. Farklı bakış açısı, barışçıl ve hümanist bir yazar olan Stefan Zweig’ın yaşam öyküsü Nazizmle beraber umutsuzluğa doğru sürüklenir. 

TARTIŞMA

• Karşıdakinin kanısını, düşüncesini çürütmek, kendi görüşünü kabul ettirmek amacıyla başvurulan anlatım tekniğidir.
• Asıl amaç karşı tarafın görüşüne karşı çıkmak, kendi görüşünü kabul ettirmektir.
• Yazar, düşüncesini kanıtlamak için, örnekleme, betimleme, karşılaştırma, sayısal veriler gibi yöntemlere başvurabilir.
• Tartışma paragrafları genellikle karşı çıkılan düşünce yani antitezle başlar, devamında da yazarın görüşü tez kısmını oluşturur.
• Deneme, makale, fıkra, eleştiri, sohbet gibi yazı türlerinde kullanılır.
• Tartışmacı anlatımda yazar düşüncelerini soru-cevap şeklinde ortaya koyar.
• Temel olan “ikna” etme kaygısıdır.

ÖRNEK

Son yıllarda videolardan dersleri öğrenmeye çok fazla bir yöneliş gözlenmektedir. Bu eğitimin, sınıftaki eğitimin özellikle de öğretmenin yerini alacağı düşünülmektedir. Bunun okuldaki eğitimin yerini alacağı düşünülebilir mi? Bence, kesinlikle hayır. Sınıflarda her seviye grubundan öğrenciler yer alır. Her öğrencinin iyi anlayamadığı konular farklı yerler olabilmektedir. Önceden hazırlanmış bir anlatımda bunlar yer alabilir mi? Asla! Öyleyse okuldaki eğitim ve yüz yüze öğretmen iletişimi hiçbir zaman ikinci plana düşmeyecektir.

BETİMLEME

• Bir durumu, bir varlığı, bir manzarayı zihninde canlandıracak biçimde anlatma tekniğidir.
• Amaç, varlıkların duyularımız üzerinde uyandırdığı izlenimleri belirtmektir.
• Betimlemeyi bir film sahnesi ya da fotoğraf karesi gibi düşünebilirsiniz.
• Betimleme yaparken sıfatlara başvurulur.
• Betimlemeler nesnel ya da öznel olabilir.
• Anlatım tekniklerinde kişilerin anlatıldığı betimlemelere portre denir.
• Tasvir edilen kişinin dış görünüşü anlatılıyorsa fiziksel portre, karakteri anlatılıyorsa ruhsal portredir.
• Betimlemeler, yazarın anlatıma duygularını katıp katmaması bakımından ikiye ayrılır.

ÖRNEK

“Köyden kasabaya taşınmıştık. Cadde üstünde, sol tarafta bahçesi olan, beyaz boyalı bir ev satın almıştık. Bahçemizden, komşu bahçeden gelen küçük bir suyolu geçiyordu. Bu su, yan duvarın altından aşağıdaki bahçelere akıyordu. Bizim bahçenin bir köşesinde ufak bir tel kümes vardı. Dip tarafa domates, biber, yeşil salata ekilmişti. Cadde tarafında sardunyalar, pembe karanfiller, hanımelleri bulunurdu.” (1991 – ÖYS)

Açıklama : Yukarıdaki paragrafta yapılan betimlemede ayrıntılar olduğu gibi ve hiç bir yorum katılmadan verildiği için açıklayıcı betimlemedir.

“Güzeldere’de kışın bembeyaz bir sessizlik kaplar her yanı. İlkbaharda taze yeşilin, eflatun orman gülleriyle uyumu göze çarpar. Yazın koyu bir yeşil hâkim olur dağlara. Ya sonbaharda? Kayınların, gürgenlerin kırmızısı, ıhlamur yapraklarının saman gibi sarısıyla güze direnen çalıların yeşili birbirine karışır. Güzeldere’nin en görkemli zamanıdır sonbahar.” (ÖSS-2007)

Açıklama : Yukarıdaki paragrafta yazar, duygularını da katarak betimleme yaptığı için izlenimsel(sanatsal) betimlemeye örnektir.

“Ali, önündeki kitabı okur gibi yaparak, gözleri dalgın, mahzun bir şekilde etrafı seyreder. Hüzünlü hali nedeniyle kimse ona ilişmez. Karamsar hayatı boyunca bir çift kelimesi, çay verdir. Çayı içerken, yüzünde hafif bir tebessüm ve mutluluk işaretleri belirir.”

Açıklama : Yukarıdaki paragrafta yazar, Ali’nin ruhsal yönden özelliklerini belirttiği için ruhsal portreye örnektir.  (dalgın olması, karamsarlığı,…)

“Uzun boynu, geniş gerdanıyla salınırdı Ayşe kadın. Kıvır kıvır saçlarının rüzgarda savrulmasını sever, kapkara gözleriyle etrafta gelip geçenleri seyretmeyi ise pek severdi. Elinin üstünde yılların izini belirten damarlarıysa saklayamazdı artık….”

Açıklama : Yukarıdaki paragrafta yazar, Ayşe’nin fiziksel özelliklerini belirttiği için fiziksel portreye örnektir.  (uzun boynu, kıvır kıvır saçları,…) anlatım teknikleri

ÖYKÜLEME

• Bir anlatıcının bir olayı veya birbiriyle ilişkili olayları anlatması veya nakletmesi sonucu ortaya çıkan anlatımdır.
• Olaylar belli bir akış içinde verilir.
• Amaç, okuyucuyu olay içinde yaşatmaktır.
• Olay akışının temel birimleri yer, zaman ve kişilerdir.
• Roman, öykü, masal türlerinde bu teknik kullanılır.

Anlatım teknikleri incelenirken betimleme ve öyküleme karıştırılmamalıdır.

Betimleme fotoğraf karesi gibidir. Donuktur. Öyküleme video gibi hareketli ve oluş sırası vardır.

ÖRNEK

Yaklaşık otuz beş yıl öncesine kadar kimsenin ondan haberi yoktu. Kayıp bir kent değildi. Unutulmuştu yalnızca. Sırtını yasladığı dağın dik yamaçlarında, toprak altında bulunan bu kentten, Avrupalı gezginler bir iki satır da olsa söz etmişlerdi. 19. yüzyılda yapılan bilimsel bir yüzey araştırmasında da kimliği belirlenmişti. Ama bu silik izlerin peşine pek kimse düşmedi. Uzun aralıklarla gerçekleştirilen bir iki ziyaret, gözlem… Sonrası derin bir sessizlik…