Matruşka

Çoluk çocuk hazır evdeyken biraz da çocukluğumuza gidelim. Çocukken oynadığımız bebekleri hatırlarsınız, kız çocukları bebeklerle evcilik oynayarak, erkek çocukları ise uçurtmaları göğe yükselterek, toprak zemine kama atarak eğlenirdi, gazoz kapaklarını biriktirenler de vardı. Kız erkek ayırımını yapmadan, ortak oyunlarımız ve eğlencelerimiz de vardı elbet. Mesela, boş arsalarda top oynayarak ve günün çoğunu merdiven başlarında çekirdek çitleyerek, dondurmalarımızı kim daha önce bitirecek diye yarışıp dururduk.

Matruşka bebekler

Horoz şekerlerimiz vardı ve şimdinin çocuklarına göre bizler kısıtlı olanaklara rağmen, daha güzel bir çocukluk geçirdik. Bu şüphe götürmez bir gerçek ancak bizim kuşak oyuncak açısından hayli fakirdi, örneğin tarladaki mısır koçanlarından en püsküllü olanlarını seçip, bebek yaptığımızı unutmuş değilim. Çocukların zekâ gelişiminde fayda sağlayan oyuncak, her dönemde onların sosyalleşmesini sağlayan yegâne unsurdu. Bu geçmişte de böyleydi ve gelecekte de böyle olacak. Hatta bazen hayali oyuncaklar düşünüp, onları konuşturduğumuz da olmuştur. Bizim zamanımızda pilli bebekler vardı, robotları, uzaktan kumandalı arabaları hayal bile edemezdik ve çoğumuzun maşruşka bebeklerden haberi bile olmadı ama şu var, küreselleşmenin olmadığı bir zamanın çocukları olduğumuzdan bizler, kendi bebeklerimizle büyüdük, matruşka bebeklere gelince; onlarla çok zaman sonra karşılaştık.

Çoğumuz, hediyelik eşya satan yerlerde bu bebekleri gördü. Açıyorsunuz içinden bir bebek çıkıyor, onu da açıyorsunuz, onun içinden de bir bebek çıkıyor. Renkli ve oldukça şirin gözüken bu bebeklerle bizim jenerasyon da oynasa fena olmazdı. Her birine ayrı bir isim verebilir ve bunlarla evcilik oynarken hikayemize göre onları yeniden konumlandırabilirdik. Bu bebekler ilk nerede ortaya çıktı ve bu bebekleri yapmak kimin aklına geldi? İnsan sormadan edemiyor ama önce oyuncağın tarihi gelişimini kısa da olsa anlatmakta fayda var.

Yapılan araştırmalar göre; oyunun, oyuncakların ve kullanılan diğer oyun materyallerinin çok eski dönemlere dayandığı, kültürel özelliklere göre farklılık gösterdiği bilinmektedir. Köylü, kentli, zengin, yoksul her çocuk bulunduğu yerin ve zamanın etkisi altında oyun oynamaktadırlar. İlk oyun materyalli olarak görülen taşlar ve taşlarla oynanan diğer oyunların 4000 yıldan eski bir tarihe sahip olduğu ortaya çıkarılmıştır. Ancak tarih öncesi zamanda insanların zamanı yaşamlarını korumakla geçtiği için, oyun ve boş zamanı değerlendirme biçimleri olmamıştır.

Oyun

Kültürel özelliklere göre farklı şekillerde kullanılabilen fındık, ceviz, fasulye, patates, hayvanların oynak kemikleri gibi birçok materyal çocukların oyunlarına öncülük etmiştir. M.Ö. 3000 yıllarına ait pişmiş topraktan çıngıraklar, hayvan heykelcikleri, bebekler, el arabaları, çember gibi oyuncaklar İran ve Mezopotamya’daki kazılarda bulunmuştur.¹   Hatta Mısır kazılarında bile oyuncağa rastlanılmıştır. Oyuncak, insan varlığının ilk günlerinden beri bir şekilde hep hayatın içinde olmuştur. Gelelim matruşka bebeklere…

El yapımı

Rusların ulusal simgelerinden olan bu bebekler ahşaptan ve el yapımı. Bu bebeklerin 1890 yılında Moskova yakınlarında bulunan Abrentsevo Malikhanesi’ne ait Çocuk Eğitim Atölyesinde doğduğu iddia edilmektedir. Malikanenin sahibi Sava Manatov pek çok uğraşıya sahip kendini sanata adamış bir tüccardır. En büyük amacı ise Rus stilinde bir yaratım elde etmek olmuştur. Hayli kafa yoran Manatov, Rus sanatçıları ve yerel oymacılarla birlikte atölyesinde çalışmaya başlamıştır. En az üç, en fazla on beş bebek iç içe geçer.

Geleneksel Rus kıyafetleri ile giydirilen daha doğrusu boyanan bu bebekler kadın figürünü içermektedir. İnsan sormadan edemiyor. Kadın figürüne bir de erkek figürü eklenebilirdi. Bebekleri muhteşem kılan folklorik olmaları. Ayrıca bu bebeklerin ahşaptan olması çocuklar için malzeme açısından son derece faydalıdır. Bebeğe adını veren matruşka kelimesi ise etimolojide yer almamaktadır ancak kısaca değinirsek matruşka, Matryona kadın ismine küçültme-şefkat yapısı ekinin eklenmesiyle cins ismine dönüşmüştür. Matryona ismi ise Rus toplumunda çok görülen yaygın bir kadın ismidir ve bu isim Latincede “anne” adına gelen “mater” sözcüğünden türetildiğine göre bu ismin anne anlamına gelmesi etimolojisini doğrular.

Rus kültürüne göre; evde matryoşka bulunmasının o ev halkına mutluluk, iyilik, huzur ve refah getireceği inancı vardır. Bu nedenle matryoşkalar hediye eden kişinin hediye ettiği kişiye dostluk, sevgi ve mutluluk mesajlarını taşıyan hatıra niteliğindedir. Uzun zamandır Rus matryoşkaları en çok tercih edilen hediyelikler arasında yer almaktadır. Özenle boyanmış ve pahalı matryoşkalar Rusya’nın kendine özgü bir sembolü, tipik bir Rus hediyeliği olarak yabancılara satılmaktadır. Ancak matryoşkalar sadece dekoratif ya da hediyelik ürün değil, her şeyden önce çocuklar için bir oyuncaktır, denmekte ve oyuncağın çocuk sağlığı ve psikolojisine gönderme yapılmaktadır.^.2

Matruşka

Matruşkalar artık her yerdeler … Dünyanın neresine gitseniz pek çok hediye dükkanında görebilirsiniz ancak orijinali bozmamak lazım. Bu ahşap bebekler kadın ya da ana figüründe güzel olabilir ve çocuğun gelişimi için hayli yararlı olabilir ancak son zamanlarda matruşka bebekler de evrim geçirdi denebilir… Siyasi liderlerin yüzleri bu bebeklere giydirildi. İşin sakıncalı kısmı da bence burada yatıyor…

Bir çocuk neden siyasi bir liderin yüzüne sahip bir bebekle oynamak istesin ki? Çocuk, kendi oyun alanını oluşturduğundan bu bebekleri kamplaştırabilir, dövüştürüp, savaştırabilir…Bu da çocuğun gelişimi ve sağlığı açısından iyi sonuçlar vermeyebilir. Bırakın çocuklarımız kendi dünyasında kalsın onlar için şu an içinde bulunduğumuz dünya zaten yeterince sıkıntılı… Onlar, hayvan yüzlerini içeren bebeklerle, çiçekli, böcekli resimlerle daha mutlu olacakken bu mutluluk onlardan alınmamalı. Kaldı ki matruşkaların orijinal hali, yani tombul suratlı kadın figürü daha güzel… Çocuklar geleceğimiz ve oyun onların her şeyi. Hele şu zamanda…

Kaynak

1-Cinel Nur Özyeşer, Farklı Sosyo Ekonomik Düzeydeki 3-6 Yaş Grubu Çocuğu Olan Anne Babaların Oyuncak ve Oyun Materyalleri Hakkındaki Görüşlerin ve Bu Yaş Grubu Çocukların Sahip Oldukları Oyuncak ve Oyun Materyallerinin İncelenmesi Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri ve Eğitimi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Ankara-2006 (Aksoy, 1990:6 ; Onur, 1992: 365; Poyraz, 1999:3-13 ; www.members.tripod.com, 2005: 4).  

2-Kalender Nükhet Eltut Rus Kültüründe Matryoşka Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi (Smirnova, 1997, s. 80)