Yapı Bakımından Fiilller Konu Anlatımı

Fiilleri de isim soylu sözcükler gibi yapı bakımından üç grupta inceliyoruz.

• Basit Fiiller 
• Türemiş Fiiller
• Birleşik Fiiller

Basit Fiiller

⇒ Hiçbir yapım eki almamış fiillerdir. 

⇒ Çekim eki alabilirler.

• gel-, yapıyor, sevdim,…

Örnek Cümleler

• Uçarı kuşu sevdanın
  Alıp başını gitmiştir.
• Değişir rüzgarın yönü, 
  Solar ansızın yapraklar;
• Bir çok gidenin her biri memnun ki yerinden. 
  Bir çok seneler geçti; dönen yok seferinden
• Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler; 
  Bilmez ki, giden sevgililer dönmeyecekler.

Türemiş Fiiller

⇒ En az bir tane yapım eki almış fiillerdir.

• kap-tır-dı → kök+yapım eki+çekim eki
• kara-la-mış → kök+yapım eki+çekim eki
• aç-ıl → kök+yapım eki

Örnek Cümleler

• Islığımı denesen hemen düşürürsün, 
  Gözlerim hızlandırır tenhalığını…
• Unutturmayacağım, seni yaşatacağım, 
  Kendimi çoğalttıkça, seni kuşatacağım, 
• Her zamanda, her yerde sen bende yaşadıkça…
  Sen evreninde sana seni aratacağım.

Birleşik Fiiller

1.KURALLI BİRLEŞİK FİİLLER

a. Sürerlik (Süreklilik) Birleşik Fiilleri

b. Tezlik Fiili

c. Yeterlik (Yeterlilik) Fiili

d. Yaklaşma Fiili

a) Sürerlik (Süreklilik) Birleşik Fiilleri:

⇒ Fiile  “edur-, -ekal-, -egel-” eylem­leri getirilerek yapılır. Eylemin gerçekleşmesindeki sürekliliği ifade ederler.

• Siz şu konuyu inceleyedurun birazdan beraber bakarız.
• Senin arkandan bakakaldık. 

b) Tezlik Fiili:

⇒ Fiile “-ivermek” eylemi yapılır.

⇒ Eylemin hızlıca, kısa zamanda; bazen de beklenmedik bir zamanda aniden gerçekleştiğini ifade eder.

• Kitap elimden düşüverdi.
• Kadın oracıkta bayılıvermesin mi?
• Sen bunları yazıver.

c) Yeterlik (Yeterlilik) Fiili:

⇒ Fiile “-ebilmek” eylemi getirilerek yapılır.

⇒ Fiile “gücü yetme, başarma” anlamı katar. 

• Masayı kenara itebilirim. (Gücü yetme)
• Bugün yağmur yağabilir. (Olasılık)
• Gidebilir miyiz? (İzin isteme)

Yeterlilik fiilinin olumsuzunda “-ebil-” sabit fiilinin “bil-” kısmı düşebilir. 

• Bu konuya çalışabildim. (bileşik fiil)
• Bu konuya çalışamadım. (bileşik fiil)
• Bu konuya çalışmadım. (basit fiil)

d) Yaklaşma Fiili:

⇒ Fiile “-eyazmak” eylemi getirilerek yapılır.

⇒ Eylemin gerçekleşmek üzereyken gerçekleşmediğini ifade eder.

• Çocuk korkudan bayılayazdı.
• Tabağı düşüreyazdım.

2. YARDIMCI FİİLLE YAPILAN BİRLEŞİK FİİLLER

⇒ Bir isimle birlikte “et-, ol-, bul-, buyur-, eyle-, kıl-, yap-, ver-” gibi yardımcı fiillerin birleşmesiyle oluşan birleşik fiillerdir.

⇒ Yardımcı fiiller tek başlarına bir anlam ifade etmezler.

⇒ Yardımcı eylemle yapılan bileşik fiillerin yapısı şu şekildedir:

    İsim + Yardımcı Eylem

Örnek Cümleler

Etmek

• Yanındakilere her zaman yardım ederdi.
• Alay etme ey gönül, bir gün sen de yaşarsın.

Olmak

• Batan güneş, sen olmak vardı şimdi .
• İçinde hissediyordu acıyı, pişman olmak neye yaradı.

Bulmak

• Çare bulunur mu ey dost bu aşka?
• Dizlerimin bağı çözüldü, boş bulundum karşısında.

Kılmak

• Yaşamayı mecbur kılmıştı, yokluğunda.
• Sözünü etkili kılmak istercesine bakışlarını çevirdi.

3. ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİRLEŞİK FİİLLER

⇒ Bir fiil olmak şartıyla birden fazla sözcüğün anlamca kaynaşması ile oluşturulan birleşik fiillerdir.

⇒ Deyimler bu gruba dahildir.

Örnek Cümleler

• Sen sen ol kalp kırma.
• Mangalda kül bırakmıyor.
• Haberi alınca ağzı açık kaldı.
• Gönül bu dile düştü bir kere.
• Hoş gör gitsin aldırma.
• Al elmaya taş atan çok olur.