Uyak Örgüsü ( Kafiye Şeması)

⇒ Bir dizenin hangi dize ile uyaklı olduğunun gösterilmesine “uyak düzeni(kafiye şeması) denir. Dizelerin son seslerine bakılarak uyak şeması çıkartılır.

A. DÜZ UYAK : “aaaa, aabb, aaab” şeklinde olabilir.

Aşkın aşıklar öldürür / a

Aşk denizine daldırır / a

Tecelli ile doldurur    / a

Bana seni gerek seni / b

Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum / a

Bu dağların eskiden beri aşinasıdır soyum     / a

Bekçileri gibiyiz ebenced buraların                 / b

Bu tenha derelerin, bu vahşi kayaların            / b

B. ÇAPRAZ UYAK : Birinci ile üçüncü, ikinci ile dördüncü dizelerin kendi arasındaki uyaklı olduğu biçimdir. “a b a b” şeklindedir. 

Sarı saçlarına deli gönlümü           / a

Bağlamışlar çözülmüyor Mihriban / b

Ayrılıktan zor belleme ölümü         / a

Görmeyince sezilmiyor Mihriban   / b

C. SARMA(L) UYAK : Birinci ile dördüncü, ikinci ile üçüncü dizelerin kendi arasında uyaklı olduğu biçimdir. “a b a b” şeklindedir.

⇒ “a” lar “b” leri sarıp sarmaladığı için bu ismi almıştır.

Ne toprağa gömülmektedir / a

Ne ruhun uçması tenden    / b

Ölüm, ölüm gülerekten       / b

Bir bayrak altında ölmektir  / a

D. MANİ TİPİ UYAK : Bir dörtlüğün üçüncü dizesi dışında diğer dizeler uyaklıdır. “a a x a” şeklindedir.

Akşamlar olmasaydı / a

Badeler dolmasaydı  / a

Yâr koynuna girince  / b

Hiç sabah olmasaydı / a

E. ÖRÜŞÜK UYAK : Üç dizeli bentlerde kullanılan ve bizde ilk örneklerini Servetifünun şiirinde görülen uyak düzenidir. Batıdan edebiyatımıza “terzerima” nazım şekliyle girmiştir.

” a b a – b c b – c d c – …”

Seni gördüm de ey perî, gönlüm / a
Düştü bir âşıkâne ümmîde          / b
Tâ ebed kaldı serseri gönlüm     /  a

ASONANS: Dizelerde aynı ünlülerin tekrarıdır.

Anlattı uzun uzun

Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun   “u” sesleri tekrarlanmış, asonans yapılmıştır.

ALİTERASYON: Dizelerde aynı ünsüzlerin tekrarıdır.

Kim o deme boşuna benim ben

Öyle bir ben ben ki gelen kapına baştan başa sen  “b” sesleri tekrarlanmış, aliterasyon yapılmıştır.

NAKARAT: Şiiri oluşturan bölümlerin her birinin sonunda tekrarlanan dizelerdir.

Uzun ince bir yoldayım 

Gidiyorum gündüz gece  → nakarat

Bilmiyorum ne haldeyim

Gidiyorum gündüz gece  → nakarat