GÖNDERGESEL İŞLEV

• Dilin bilgi verme işlevidir.  
• Amaç, gönderge konusunda, doğru, nesnel, gözlemlenebilir bilgi vermektir.  
• Göndergesel işlevde duygular dile getirilmez.
• Nesnellik hakimdir.
• Sözcükler genellikle gerçek anlamlıdır.
• Cümleler, genellikle kısa, net ve anlaşılırdır.
• Bu işlev daha çok öğretici metinlerde, nesnel anlatılarda, ders kitaplarında, ansiklopedilerde, kullanma kılavuzlarında, bilimsel bildirilerde, kısa not ve özetlerde karşımıza çıkar.

Göndergesel İşlevle İlgili Örnek Cümleler

• İletinin göndericiden alıcıya ulaştığı yol veya araç kanal olarak adlandırılır.
• Koşuk, Halk edebiyatı nazım şekillerinden olan koşmanın ilk halidir.
• İstanbul, Marmara Bölgesi’nde yer alır.
• Yazarın son kitabı, Anadolu’yu ele almış.
• Atom çekirdeğinde bulunan pozitif yüklü tanecikler protonIardır.
• Felsefede, bilene “özne” veya “süje“, bilinene ise “nesne” veya “obje” denilmektedir.
• Kaz Dağlarında altın arama çalışmaları devam ediyor.

HEYECANA BAĞLI İŞLEV

• Bu işlevde çoğunlukla duygular, heyecanlar, korkular, sevinç ve üzüntüler dile getirilir.  
• Öznellik ağır basmaktadır. 
• Ünlem cümlelerinde dilin bu işlevi kullanılır.
• Özel mektuplarda, öznel betimlemeler ve anlatılarda, lirik şiirlerde, eleştiri yazılarında dilin heyecana bağlı işlevinden sıkça yararlanılır.  

Heyecana Bağlı İşlevle İlgili Örnek Cümleler

• Yaşasın, biz kazandık!
• Eyvah, annemi aramayı unutmuşum.
• Yok artık! Bu kadar da olmaz.
• Siz yanlış davranıyorsunuz, bu kadar ön yargılı olmayın.
• Kırıcı sözlerle anneni üzmemeliydin.
• Düşüncelerini anlamakta zorlanıyorum.

ALICIYI HAREKETE GEÇİRME İŞLEVİ

• Mesajın, alıcıyı bir harekette bulunacak biçimde etkilemesi amacıyla gönderilmesidir.
• Amaç, alıcıda bir tepki ve davranış değişikliği oluşturmaktır.
• Dilin alıcıyı harekete geçirme işleviyle hazırlanan metinlerde gönderici, iletiyi alanı işin içine sokmayı ister.  
• Emir, rica, istek cümlelerinde dil, alıcıyı harekete geçirme işleviyle kullanılır.
• Propaganda amaçlı siyasi söylevler, reklâm metinleri, genelgeler, el ilanları genellikle dilin bu işleviyle oluşturulur.  

Alıcıyı Harekete Geçirme İşleviyle İlgili Örnek Cümleler

• Kapıyı kapatabilir misin?
• Derslere zamanında gelin.
• Lütfen, bağırmadan konuşun.
• Optik formu kurşun kalemle doldurunuz.
• Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!
• Bu sorular bir saat içinde çözülmüş olacak!
• Beni dikkatli dinleyin!

KANALI KONTROL İŞLEVİ

• İletinin alıcıyı denetleme amacıyla gönderdiği işlevdir.
• Kanalı kontrol işlevinde iletişimin sürdürülmesi asıl amaçtır.
• Telefon konuşmalarında, törenlerde, uzun söylevlerde, dostlar arasındaki konuşmalarda, öğrenci-öğretmen diyaloglarında; dilin kanalı kontrol işlevini yansıtan iletiler sıkça kullanılır.  
• Bu işlev daha çok, soru cümleleriyle karşımıza çıkar.

Kanalı Kontrol İşleviyle İlgili Örnek Cümleler

• Sesim arka tarafa kadar geliyor mu?
• Bu konuyu anladınız mı?
• Yarın sabah yanımda olun, tamam mı?
• Sıfatlar konusunda sorusu olan var mı?
• Beni anladınız değil mi?

DİL ÖTESİ İŞLEV

• Dille ilgili bilgiler vermek üzere düzenlenen iletilerde dil, dil ötesi işlevde kullanılır.
• Dil ötesi işlevin yer aldığı metinlerde iletiler, dili açıklamak, dille ilgili bilgi vermek için düzenlenir.

Dil Ötesi İşlevle İlgili Örnek Cümleler

• Türkçede ilk heceden sonra “o,ö” bulunmaz.
• Zamir ismin yerini tutan sözcüklerdir.
• Fiil, cümledeki işi, oluşu, hareketi bildirir.
• Türkçe sondan eklemeli bir dildir.
• Bu cümlede mecaz anlamlı çok sözcük kullanılmış.

ŞİİRSEL(SANATSAL) İŞLEV

• İletinin, bir anlam aktarmaktan çok, karşı tarafın farklı duygularına hitap etmesi ve onda çağrışımlar uyandırması amaçlanmıştır
• Dilin bu işleviyle, daha çok, edebî metinlerde karşılaşılır.
• Sözcükler yan ve mecaz anlamlarıyla kullanılır.

Sanatsal İşlevle İlgili Örnekler

Hava keskin bir kömür kokusuyla dolar
Kapanırdı daha gün batmadan kapılar
Bu afyon ruhu gibi baygın mahalleden
Hayalimde tek çizgi bir sen kalmışsın sen!
Hülyasındaki geniş aydınlığa gülen
Gözlerin , dişlerin ve ak pak gerdanınla
Ne güzel komşumuzdun sen fahriye abla

Ahmet Muhip Dıranas