1. Özne Yüklem Uyumu
2. Özne Eksikliği
3. Yüklem Eksikliği
4. Dolaylı Tümleç Eksikliği
5. Nesne Eksikliği
6. Tümleç ve Nesne Fazlalığı
7. Zarf Tümleci Eksikliği
8. Çatı Uyumsuzluğu
9. Eylemsi (fiilimsi) Ek fiil Eksikliği
10. Noktalama Yanlışları
11. Anlam Belirsizliği
12. Deyim ve Atasözü Yanlışlığı

Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozuklukları için TIKLAYINIZ

1.Özne Yüklem Uyumu

a) Tekillik Çoğulluk Uyumu

⇒ Özne tekilse yüklem de tekil, özne çoğulsa yüklem de çoğul olur.

Örnek:

• Ben, seninle gelmek istiyorum.
• Öğrenciler sınıftan çıktılar.

⇒ Özne cansız varlık, bitki, hayvan veya somut-soyut kavramlardan biriyse; yüklem mutlaka tekil olmalıdır.

• Su yolun kenarından akıyor.
  tekil                         tekil
• Sular yolun kenarından akıyor.
    çoğul                            tekil

⇒ Özne, çoğul insan olursa, yüklem tekil de çoğul da olabilir:

Öğrenciler yaşlıları ziyarete geldi.
   özne                              yüklem

Öğrenciler yaşlıları ziyarete geldiler.
   özne                               yüklem

⇒ Birden çok kişi özne durumunda olursa, yüklem çoğul olabilir:

Ali, Ahmet ve Hüseyin bugün antrenmana gelmediler.
              özne                                          yüklem

⇒ Özne birden çok insan ise ve öznenin sayısı belirtilmişse yüklem tekil olur.

• İki dost bir araya geldi.
  özne                  yüklem
• Beş yüz kişi yürüdü.
özne              yüklem

⇒ Topluluk adları özne olduğunda yüklem genellikle tekil olur:

• Tabur bu işe akıl erdiremedi.
   özne                   yüklem

• Ordu düşmana göz açtırmadı.
   özne                  yüklem

⇒ Organ adları çoğul özne durumunda ise yüklem tekil olur:

• Dizlerim ağrımaya başladı.

• Bilekleri çok güçsüzdü.

• Gözlerim kararmaya başladı.

⇒ Çokluk veya belgisizlik bildiren zamir ve sıfatlar özne olursa yüklem tekil olur:

• Tamamı sinemaya gitmiş.

• Birkaçı yarın toplantıya gelmeyecek.

• Yemeğe beş yüz davetli katıldı.

• Yanında birçok kedi besliyor.

b. Kişi Bakımından Uygunluk:

⇒ Özne hangi şahsı gösteriyorsa, yüklem de o şahısla ilgili eki alır.

• Ben gelmiyor – um. ( 1. tekil kişi )
• Geldi. ( 3. tekil kişi)
• Sen bilir – sin. (2. tekil kişi )
• Onlar okuyacak – lar. (3. çoğul kişi )

⇒ Özne, ikinci ve üçüncü tekil kişilerden oluşuyorsa, cümlenin yüklemi çokluk ikinci kişi olur:

• Sen ve o, bu işi yapmalısınız.
• Sen ve kardeşin buraya geliniz.

⇒ Özne, birinci ve üçüncü tekil kişi ise yüklem birinci çoğul kişi olur:

• Bütün gece arkadaşımla ben, Tolstoy üzerine sohbet ettik.
• Burada sadece ben, sen ve Ahmet birlikte çalışacağız.

c. Olumluluk – Olumsuzluk Uyumu:

⇒ Cümlede özne olumlu ise yüklem olumlu; özne olumsuz ise yüklem de olumsuz olur.

• Bütün insanlar, mutluluk içinde yaşasın; hiç kimse mutsuz olmasın.
• Herkes onunla görüşmek için sırada bekliyordu.
• Beni bu günlerde hiç kimse anlamıyor.
• Yarın herkes laboratuvarda toplansın.

NOT: “Herkes, hepsi, bütünü, tamamı” gibi sözcükler özne olduklarında yüklem daima olumlu şekildedir. “Hiçbiri, hiç kimse” gibi sözcükler özne olduklarında yüklem daima olumsuz şekildedir.

2. Özne Eksikliği

⇒ Sıralı cümlelerde özne bazen ortak olur, bazen de olmaz. Öznesi ortak olmayan sıralı cümlelerde, öznenin ortak kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

• Herkes, ona yaranmak için karşısında eğilip bükülüyor; ama dostça davranmıyordu. (…ama (hiçbiri) dostça davranmıyordu.)
• Sergiyle ilgili hazırlıklar tamamlanmış, sanatseverlerin beğenisine sunulmuştu. (……… (sergi) sanatseverlerin beğenisine sunulmuştu.)
• Bu tür magazin programlarının albenisi kalmamış, izleyiciyi bıktırmıştı. (bunlar)
• Arabanın benzini bitmiş, bir türlü çalışmıyordu. (araba)

3. Yüklem Eksikliği

⇒ Yüklem ortaklığı söz konusu olmadığı halde,cümlede yüklemin uygun yer ve sayıda kullanılmaması,anlatım bozukluğuna yol açar.Yüklemin,ilgili kavramlara anlamca da uygun olması gerekir.

• Gençlik televizyonu çok;radyoyu ise az dinliyor. (izliyor)
• Buraya birkaç defa;ama oraya hiç gidemedim. (geldim)
• Yazın ben ormanları,oğlum da sahil yörelerini sever. (severim)
• Bu yıl kardeşim üçüncü sınıfta:ben,beşinci sınıfa geçtim. (geçti)
• O içerikle çok;ama biçimle pek ilgilenmemiştir. (ilgilenmiş)
• Yemek onun,bulaşıkta benim görevimdi. (görevi)

4. Dolaylı Tümleç Eksikliği

Çok yüklemi bulunan cümlede ortak kullanılan dolaylı tümlecin, yüklemlerin her ikisine de uygun olmaması,anlatım bozukluğuna yol açar. Bu tür bozukluklar,cümleye bir başka tümleç veya nesne eklenerek giderilebilir.

• İnsanlara yaklaşmak,dostluklar kurmak isterdi. (insanlarla)
• Dün bana telefon etti ve yardımcı olmamı istedi. (ona)
• Karaya yaklaşıyor muyuz, yoksa uzaklaşıyor muyuz? (karadan)
• Öğrencileri teşvik etmeli, yüreklendirmeli, destek olmalıyız. (öğrencilere)
• Yapılan haksızlıklara karşı gelmeli, karşı durmalıyız. (haksızlıklara)
• Duvarları kirletmek, yazı yazmak kesinlikle yasaktır. (duvarlara)

5. Nesne Eksikliği

⇒ Birden çok yüklemin bulunduğu cümlede ortak kullanılan nesnenin her iki yükleme de uymaması,anlatım bozukluğuna neden olur.Böyle hallerde cümleye bir başka nesne eklemek veya dolaylı tümleç kullanmak gerekir.

• Dizilerde oynayan ve yöneten sanatçı,unutulmaktan yakındı. (diziyi)
• Gözü yaşlı anne,terhis olan oğluna sarılıp,çok özlediğini söyledi. (onu)
• Sanatçı gerçeğe ulaşır yorumlar ve yeniden biçimlendirir. (gerçeği)
• Bunu ona kabul ettirmek için uğraştık;ama ikna edemedik. (onu)
• Bu adam da bir âlem, çocuklarına hem hediye alıyor hem de dövüyor. (onları)
• Futbolun insan yaşamına neşe kattığı, mutlu kıldığı bir gerçektir. (insanı)
• Yasalara göre paranın üzerine yazı yazmak, yırtmak yasaktır. (parayı)

6. Tümleç ve Nesne Fazlalığı

⇒ Cümlede nesne ya da tümleçlerin gereksiz yere yinelenmesi anlatımı bozar.

• Bu tür yaklaşımların ülkemize fayda sağlamak şöyle dursun ona zarar verdiği kanısındayım. (fazla sözcük)
• Kitaplarını kapladı, onları kitaplığa yerleştirdi. (fazla sözcük)
• Kitabı beğendim ve onu aldım.

7. Zarf ve Edat Tümleci Eksikliği

⇒ Birden çok yüklem bulunan cümlelerde ortak kullanılan zarf tümlecinin, yüklemlerin her birine uygun olması gerekir.

• Çocuklara yalnızca öğüt vermek değil, ilgilenmek de önemlidir. (onlarla)
• Size hiçbir zaman haksızlık etmedim, hakkınız neyse onu verdim. (her zaman)
• Kardeşini sever ve her konuda anlaşır. (onunla)
• insanlara sevgi gösterelim, yaklaşalım. (sevgiyle)

8. Çatı Uyumsuzluğu

⇒ Cümledeki eylemler, eylemsiler, aynı özneyle ilgili kullanıldığında çatıca uyuşmalıdır. Eylemler ve eylemsiler özneye ters düşmemelidir.

• Sınıfı temiz tutmalı,sık sık havalandırmalıdır. (havalandırılmalıdır)
• Geçen hafta diktirdiği elbiseyi,ilk kez o gece giyindi. (giydi)
• Bir basın toplantısı yaparak,gelişmeler kamuoyuna açıklandı. (yapılarak)
• Bu ifade samimi olarak mı ortaya atılmıştır,yoksa politik bir amaç mı gütmektedir. (güdülmektedir)
• Şimdi yaylara çıkılıp,kardelenleri,ana vatanında görmek hoş olmaz mı? (çıkıp)

9. Eylemsi ve Ek Fiil Eksikliği

⇒ Birden çok ve farklı söz grubunun aynı eylemsiye bağlanması yanlıştır. Birinci cümlede ek fiilin kullanılmaması da,ek fiil getirilmesi gereken sözcüğün yüklem olmadığı görüntüsü vermektedir.

• Bu sınavı az ya da bilinçli çalışmayan kazanamaz. (çalışan)
• Resimleri akılcı; ama akademik değil. (akılcıydı)
• İşe birkaç gün ya da hiç ara vermeden devam etmeliyiz. (vererek)
• Bu insanların çoğu,köhne ve sağlıklı olmayan yerlerde yaşıyor. (olan)
• Genç yönetici,zeki ve çalışkan;üstelik küçük hesaplar peşinde değildi. (çalışkandı)
• Fikirlerinde ısrarlı; ama inatçı değildi. (ısrarlıydı)
• Çocuklar çalışkan ve de yaramaz değildi. (çalışkandı)
• Bazı ülkeler saldırgan, barışçı değildir. (saldırgandır)
• Soruları çözen ben, sınavı geçen sendin. (bendim)

10. Noktalama Yanlışları

⇒ Özneyle kendisinden sonraki sözcük arasında virgül bulunmaması, kimi zaman tamlama görüntüsü verdiğinden anlamın belirsizleşmesine yol açar. Bu durumda özneden sonra konulacak virgül, anlam kapalılığını önlemiş olur.

• Bu önemli toplantıya doktor kızıyla geldi.
  Cümlesinden iki anlam çıkarılabilir:
• Doktor bu önemli toplantıya kızıyla geldi.
• 0, bu önemli toplantıya doktor olan kızıyla geldi.
  Bozukluğu gidermek için “doktor” dan sonra “virgül” konulmalıdır.

• Bayan polise bir şeyler anlatmaya çalışıyordu. 
• Yaşlı kadının eteğinden tutup çekti.
• Ukala çocuğa öğüt veriyor.
• Genç gazeteciye olayı yeniden anlattı.

11. Anlam Belirsizliği (Karışıklığı)

Anlatımın “açıklık” ilkesine uymamasından kaynaklanır. Açıklık bir cümleden sadece bir anlam çıkarılmasıdır. Bir cümleden birden fazla anlam çıkarsa bu anlam belirsizliğine neden olur.

• Beni aradığına çok sevindim. (senin mi, onun mu)
• Kalemini arıyoruz.(senin mi, onun mu)
• Bu kadar kıskanç olduğunu bilmiyordum. (senin mi, onun mu)
• Evi alalı bir ay geçti. (ben mi, sen mi, o mu)
• Onu derse girerken gördüm. (derse giren o mu, ben mi)

12. Deyim ve Atasözü Yanlışlığı

⇒ Deyim ve atasözlerinin sözcükleri değiştirilemez.

• Sabırlı ol, dereyi görmeden pantolonu sıvama. (paçaları)
• İşe yarar mı diye kitaba şöyle göz koydu.
• 0, çok aceleci canlı biridir. (tez)
• Ondan sonra benim gözümden çıktı. (düştü)
• Körle yatan şaşı uyanır. (kalkar)

⇒ Deyim ve atasözleri cümlenin anlamına uygun olmalı.

• Her şey yolunda; aşağı tükürsen sakal yukarı tükürsen bıyık.
(Bu söz olumsuz durumlar için söylenir)

• Sınavı kazanınca etekleri tutuştu. (etekleri zil çaldı)