ZAMİR (ADIL)

⇒ İsmin yerini tutan, isim çekim eklerini alarak isim gibi kullanılabilen sözcüklere zamir (adıl) denir.

•   Onları      buraya      siz       mi koydunuz?

               ↓              ↓             ↓

         Kitapları    masaya    Ali ve Ayşe 

⇒ Zamirler sözcük halinde olabileceği gibi ek biçiminde de olabilir.

• Okulun duvarı boyandı, bahçeninki duruyor. (bahçenin duvarı)

1. Sözcük Durumundaki Zamirler

1.1. Kişi (Şahıs) Zamirleri

⇒ Kişi isimlerinin yerini tutan sözcüklerdir. 

1. tekil kişi → ben
2. tekil kişi → sen
3. tekil kişi → o

1. çoğul kişi → biz
2. çoğul kişi → siz
3. çoğul kişi → onlar

Zamirler isim çekim eklerini alabilirler. 

ben + e → bene → bana
sen + i → seni
o + (n)dan → ondan
biz + im → bizim
siz + de → sizde
onlar + ı → onları

ÖRNEK

• Seni dün okuldan aradılar.
• Annem bana elbise almış.
• Sizi ben de çok seviyorum.
• Yarın onlardan biletleri alalım.

“Kendi” sözcüğü de şahıs zamirleri içinde değerlendirilir ve bu zamire “dönüşlülük zamiri” adı verilir. Dönüşlülük zamiri kişi zamiri ile birlikte kullanılırsa özneyi pekiştirir. Bu durum anlatım bozukluğuna sebep olmaz.

ÖRNEK

• Her şeyi kendisi yapmış.
• Kendi düşen ağlamaz.
• Ödevlerimi ben kendim yaptım.

1.2. İşaret (Gösterme) Zamirleri

⇒ Varlıkların, isimlerin yerini işaret yoluyla tutan sözcüklere işaret zamiri denir.

⇒ “Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, buraya, şuraya, oraya, burası, şurası, orası, öteki, beriki, diğeri ,…” gibi sözcükler işaret zamirleridir.ÖRNEK

• Şunları sofraya koyabilirsin.
• Ayşeler buraya beş yıl önce gelmiş.
• Bunu şuraya bırakıver.
• Öteki daha güzel.

“O“ ve “onlar” sözcükleri hem işaret hem de kişi zamiri olarak kullanılabilirler. Bu kelimeler insan isminin yerini tutuyorsa şahıs zamiri, insan dışı varlıkların yerini tutuyorsa işaret zamiridir.

ÖRNEK

• Onu da arayalım, sinemaya gideriz.  → İnsan ismi yerine kullanıldığı için kişi zamiri
• Onu çantama koymuştum. → İnsan dışı varlık (cüzdan,…)  işaret zamiri

“Bu, şu, o” sözcükleri bir ismi niteliyorsa işaret sıfatı olurlar.ÖRNEK

• Bu araba çok güzel. → işaret sıfatı
• Bu çok güzel. → işaret zamiri

1.3. Belgisiz Zamirler

⇒Varlıkların yerini tutmalarına rağmen hangi varlığın yerini tuttukları açıkça belli olmayan sözcüklere belgisiz zamir denir.

⇒“Bazıları, biri, kimi, hepsi, herkes, kimse, birçoğu, birkaçı, başkası, tümü, hiçbiri, …” gibi sözcükler belgisiz zamirdir.

ÖRNEK

• Soruların birçoğu zordu.
• Yarın herkes zamanında burada olsun.
• Bazıları kitap okumayı çok sever.
• Kimileri acıya sığınır.

Belgisiz sıfatlar çekim eki alırsa belgisiz zamir olurlar.

ÖRNEK

• Bazı öğrenciler tiyatroda görevli.  →  belgisiz sıfat
• Bazıları tiyatroda görevli.  →  belgisiz zamir

1.4. Soru Zamirleri

⇒ İsimlerin yerini soru yoluyla tutan sözcüklere soru zamiri denir.

⇒ “Ne, kim, kimi, kime, kimden hangisi, kaçı, nereye, nerede, nereden, hangisi, kaçı,…” gibi sözcükler soru zamirleridir.

ÖRNEK

• Tatile nereye gidelim?
• Bana oradan ne aldın?
• Bu kitapları kim okumuş?
• Hangisi daha iyi?

Soru bildiren sözcükler bir isimden önce kullanılıyorsa soru sıfatı, bir ismin yerini tutuyorsa soru zamiri olur.

ÖRNEK

• Hangi konuyu anlamadın? (soru sıfatı)
• Hangisini anlamadın? (soru zamiri)

Zamir (adıl) konu anlatımı “Ek durumundaki zamirler”

2. Ek Durumundaki Zamirler

2.1. İyelik (Aitlik) Zamirleri

⇒Ek halinde olup nesnelerin, varlıkların kime ait olduğunu bildiren iyelik ekleri iyelik zamiridir.

⇒ İyelik eki varsa iyelik zamiri de vardır.

1. tekil şahıs iyelik eki → -(i)m
2. tekil şahıs iyelik eki → -(i)n
3. tekil şahıs iyelik eki → -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü

1. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz
2. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz
3. çoğul şahıs iyelik eki → -ları, leri

(benim) kalemim
(senin) kalemin
(onun) kalemi
(bizim) kalemimiz
(sizin) kaleminiz
(onların) kalemleri

3. tekil şahıs iyelik eki “ı, i, u, ü” ile belirtme hal eki olan “ı, i, u, ü” birbiriyle karıştırılmamalıdır. Bu iki eki karıştırmamak için eki alan kelimenin başına “onun, onların” kelimelerinden uygun olanı getiririz. 

ÖRNEK

• Sesi benim sesimden güzel.
  “sesi” sözcüğünün başına “onun” getirebiliyoruz: “Onun sesi benim sesimden güzel.” Bu yüzden “-i” eki iyelik ekidir.

2.2. İlgi Zamirleri

⇒ İsmin yerini tutan “-ki” eki ilgi zamiridir. İsim tamlamalarında tamlananın yerine geçer.

⇒ Bitişik yazılır.

ÖRNEK

• Bu benim telefonum, seninki nerede?
• Bizimki bu ara sürekli geziyor?

İlgi zamiri olan “-ki”, bağlaç olan “ki” ve sıfat yapan “-ki” eki ile karıştırılmamalıdır.

• Bağlaç olan ki ayrı yazılır. “Bilsem ki bir daha gelmeyecek.”
• İlgi zamiri olan -ki çekim ekidir, ismin yerini tutar, bitişik yazılır. “Seninki gelmiyor mu?”
• Sıfat türeten -ki yapım ekidir, bitişik yazılır. “Akşamki film güzeldi.”