İnsanlar arasında iletişimi sağlayan dili en küçük birimine “sözcük” denir. Her sözcük, kullanıldığı yere göre farklı anlamlar kazanır.

“yetiştirmek” sözcüğünü ele alalım.

• Ödevlerini yarına yetiştirmelisin. ( tamamlamak,bitirmek)
• Kuru ekmek ve makarnayı güç yetiştiriyoruz. ( yetmesini sağlamak)
• Haberi alır almaz, annesine yetiştirmiş. ( söylememesi gerekeni söylemek)
• Mutlu haberi duyunca arkadaşlarına yetiştirdi. ( iletmek, duyurmak)
• Arka balkonda sebze yetiştiriyormuş. ( büyütmek, üretmek)

Yukarıdaki sözcüklerde “yetiştirmek” sözcüğü beş farklı anlamda kullanılmıştır.

Gerçek ( Temel) Anlam

Sözcüğün akla gelen ilk anlamıdır ve sözlükte ilk sırada yer alır.

Yemeğin kokusu her yeri sardı.

Uzun yıllar hatıralarını bir deftere yazdı.

Her gün dişlerini fırçalar.

Yaşamı boyunca iyilik yapmaya çalıştı.

Ayşe’nin elleri çok küçükmüş.

Yan Anlam

Sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşmadan kazandığı yeni anlamlardır.

Çocuğun ateşi bir türlü düşmedi. ( vücut ısısı)

Hafta sonuna kadar boşum. ( işi olmayan )

Yetiştirdiğimiz çocuklar bizim geleceğimizdir. ( eğitim, öğretim sağlamak )

Bu bıçak kör , bununla kesemezsin. ( keskin olmayan )

Not : Yakın anlam, yakıştırmaca yoluyla da kazandırılabilir. İnsana ya da hayvana ait bir organla kavram arasındaki ilişki kurulabilir. Buna yakıştırmaca yoluyla yan anlam adı verilir.

• Çekmecenin gözü
• Ayakkabının burnu
• Masanın ayağı
• Derenin yatağı
• Dağın eteği
• Testerenin dişi

Mecaz Anlam

Bir sözcüğün sözlük anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamdır. Mecaz anlamlı sözcükler genellikle soyut anlamlar kazanır. Örn. : Deyimler mecaz anlamlıdır.

İnce davranışıyla herkesi şaşırttı. ( kibar, zarif )

Arkadaşlarını çok sıcak karşılamış. ( samimi )

İki dost arasında derin bir sessizlik vardı. ( içten gelen )

Bu boş sözlere karnım tok. ( gereksiz, işe yaramayan )

Aldığımız tiyatro biletleri yandı. ( geçerliliğini yitirmek )

Yanındakilere kulak kabartmış dinliyor. ( gizlice dinlemek )

Terim Anlam

Bir sözcüğün bilim, sanat, spor dalı veya meslekle ilgili özel bir kavramı karşılayan sözcüklerdir.

Matematik : Üçgen, türev, doğru

Türkçe        : Edat, sıfat, fiil

Futbol        : Ofsayt, penaltı,kaleci

Edebiyat     : Kafiye, dörtlük, mübalağa

Coğrafya    : Meridyen, ölçek, izohips

Bazı sözcükler birden fazla dalda terim anlamda kullanılabilir.

• Köklü sayılar   ( Matematik )
• Sözcük kökü   ( Türkçe )
• Bitki kökü       ( Biyoloji )