Sıfat (Ön Ad), Sıfat Tamlaması Konu Anlatımı

SIFAT (ÖN AD)

• İsmi niteleyen ya da belirten sözcüklere sıfat (ön ad) denir. 
• Sıfatlar isimleri soru ve işaret yönünden belirtir; renk, biçim, durum yönünden niteler.
• Sıfatın olduğu her yerde sıfat tamlaması vardır. 
• Sıfatlar tek başına kullanılamaz. Tek başına kullanıldıklarında isim ya da zamir sayılırlar.
• Sıfatları ismi nitelemesi ve belirtmesi bakımından iki grupta inceliyoruz. 

Niteleme Sıfatları

• Niteleme sıfatları ismi durum, biçim ve renk bakımından niteleyen sıfatlardır.
• İsme sorulan “NASIL?” sorusunun cevabıdır.

ÖRNEK

• çalışkan çocuk
• kırık şişe
• tombul çocuk
• insafsız adam
• lezzetli yemek
• sürükleyici roman
• kırmızı gül
• yuvarlak masa 

NOT: Fiilimsiler de niteleme sıfatı olarak kullanılabilir.

• Beklenen haber bir türlü gelmedi.
• Görünmez kaza dedikleri bu olsa gerek.

Adlaşmış Sıfat 

⇒ Niteleme sıfatları çekim eki alırlarsa adlaşır ve sıfat niteliğini kaybeder buna adlaşmış sıfat denir.      Bu durumda sıfatın nitelediği isim düşer ve sıfat çekim eki alır.

• Eski kitaplarını kütüphaneye verdi. (niteleme sıfatı)
• Eskileri kütüphaneye verdi. (adlaşmış sıfat)
• Genç çocuklar parkta dolaşıyor. (niteleme sıfatı)
• Gençler parkta dolaşıyor. (adlaşmış sıfat)

Belirtme Sıfatları

İsimleri işaret, soru, belgisizlik ve sayı bakımından belirten belirten sıfatlardır.

o kitap

bazı insanlar

üç elma

hangi ev?

1. İşaret Sıfatı: Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlardır.

• bu ev
• öteki sokak
• şuradaki sınıf
• o çocuk
• diğer yol

NOT: Bazı sıfatlar “-ki” ve “-deki” eklerini alarak işaret sıfatı olur.

• sürüdeki hayvanlar                             
• okuldaki dolaplar

NOT:  İşaret sıfatları çekim eki aldıklarında işaret zamiri olurlar.

• öteki sokaktan gittiler. (işaret sıfatı)
• ötekinden gittiler. (işaret zamiri)

2. Soru Sıfatı: Varlıkları soru yoluyla belirten sıfatlardır.

• hangi kız?        →   o kız
• kaçıncı sınıf?    →   birinci sınıf
• nasıl araba?     →   güzel araba
• ne kadar elma? → çok elma

    Sorulara verilen yanıtlar sıfatsa, soru sıfatıdır.

NOT:  Soru sıfatları çekim eki alarak ismin yerini tutar ve soru zamiri olurlar.

• Hangi anahtar senin? (soru sıfatı)
• Hangisi senin? (soru zamiri)

NOT:

• Kaçıncı derse başladık? (soru sıfatı) → yanıt üçüncü ders
• Kaçıncı derse başladığını söyledi mi? ( soru edatı) → yanıt evet ya da hayır

  Bu cümlede olduğu gibi eğer soru kelimesi cümlede olduğu halde “mı, mi, misin, misin” soru edatı varsa dikkat ediyoruz. Bu durumda soru edatı olduğunu unutmuyoruz.

3. Belgisiz Sıfat: Bir adı kesinlik kazandırmadan belirten sıfatlardır. Belirsizlik ifade eder.

• bazı öğrenciler
• kimi eşyalar
• tüm sorumluklar
• bütün acılar
• birkaç kalem
• hiçbir zaman
• birtakım kuruluşlar
• herhangi bir gün
• çoğu roman

NOT:  Belgisiz sıfatlar çekim eki alarak ismin yerini tutar ve belgisiz zamir olurlar.

• Birçok kitap okudum. (belgisiz sıfat)
• Birçoğunu okudum. (belgisiz zamir)

“BİR” SÖZCÜĞÜNE DİKKAT

• Ona bir kalem aldım. (sayı sıfatı)
• Onunla bir yaştayız. (niteleme sıfatı, aynı yaştayız anlamında)
• Bir gün hayallerim gerçek olacak. ( belgisiz sıfat)
• Onu bir sen anladın. ( sadece anlamında edat)

4. Sayı Sıfatı: Varlıkları sayı bakımından belirten sıfatlardır. Dörde ayrılır.

• Asıl Sayı  Sıfatı   (KAÇ ?)  → beş elma, on iki kalem,….
• Kesir Sayı Sıfatı  (KAÇTA KAÇ ?) → dörtte bir pasta, yarım ekmek,…
• Sıra Sayı Sıfatı    (KAÇINCI ?) → üçüncü kat, yedinci cadde,….
• Üleştirme Sayı Sıfatı (KAÇAR ?) →dörder peçete, altışar ceviz,..

Sıfatlarda Pekiştirme

Sıfatları pekiştirmekte amaç, anlatımı kuvvetlendirmektir.

“m, p, r, s” harfleriyle yapılır.

• yeşil orman          →           yemyeşil orman
• sarı elma              →           sapsarı elma
• temiz ev               →           tertemiz ev
• mor göz                →          mosmor göz

Pekiştirme, ikileme yoluyla da yapılabilir.

• güzel güzel ağaçlar
• uzun uzun kavaklar

Pekiştirme soru edatı “mı, mi” ile de oluşturulabilir.

• çirkin mi çirkin ördek
• şirin mi şirin kedi

Yakın anlamlı  sözcüklerin yan yana getirilmesi ile sıfatlarda pekiştirme yapılabilir.

• Yalan yanlış  bir masal anlatıyor.   
• Doğru dürüst sözcükler kullanmıyor.

Sıfatlarda Küçültme

⇒Sıfatlarda küçültme, sıfatlara “–ce, -cik, -cağız, -ceğiz -mtırak, -msi”  küçültme ekleri getirilerek yapılır. 

• Küçükçe ev
• Acımtırak biber       
• Ekşimsi erik         
• Kabaca davranış   
• Acımtrak çorba      
• Minicik serçe
• Mavimsi elbise    

Unvan Sıfatları

⇒ Kişilerin mesleklerini, makamlarını veya lakaplarını ifade eden sözcüklerdir.

⇒ İsimden önce ya da sonra gelebilirler.

• Doktor Özlem
• Süleyman Paşa
• Ali Hoca
• Marangoz Ahmet
• Aysun Hanım

NOT: Unvan sıfatları büyük harfle yazılır.

Sıfat Tamlaması

⇒ Sıfatın oluşabilmesi için bir isim ve sıfat gereklidir. Bu iki sözcük bir araya gelerek bir sözcük öbeği oluşturur. Bu öbeğe sıfat tamlaması denir.

kırmızı	kazak
sıfat	isim
(tamlayan)	(tamlanan)

» çalışkan	öğrenci
sıfat	isim
(tamlayan)	(tamlanan)

NOT  Sıfat tamlamalarında, tamlayan da tamlanan da birden çok sözcükten oluşabilir.

TAMLAYAN	TAMLANAN
ince	bir	defter
sıfat	sıfat	isim

TAMLAYAN	TAMLANAN
eski	sokaklar,	konaklar
sıfat	isim	isim

Sıfatlarla İlgili Önemli Noktalar

     1. Bir isim birden fazla sıfatla nitelenebilir. 

•  Yanında küçük, eski bir defter vardı. (küçük ve eski niteleme sıfatı, defter isim)

     2. Bir isim niteleme ve belirtme sıfatlarını bir arada alabilir.

• Renkli bir hayat istiyordu. (renkli → niteleme, bir →belirtme, hayat→ isim)

     3.  Her sıfat önüne geldiği isimle sıfat tamlaması oluşturur.

• Hüzünlü bakışları vardı.
• Yeni elbise alıyorlar.