En az iki ismin bir araya gelerek birbirini tamamlamasıyla oluşan söz öbekleridir. Birinci unsur tamlayan, ikinci unsur tamlanan adını alır.
bahçe-n-in kapı-s-ı
tamlayan tamlanan
İsim tamlamalarını dört başlık altında inceliyoruz.
⇒ Tamlayanı ilgi eklerinden “-ın, -in, -un, -ün” den birini, tamlananın da iyelik eki “-ı, -i, -u, -ü” den birini almasıyla kurulan tamlamadır. Tamlayan görevindeki sözcük ünlü ile biterse araya kaynaştırma ünsüzü alır.
tamlayan tamlanan “-n” kaynaştırma harfi “-in” tamlayan eki
NOT: İyelik eki isme getirilerek onların kime olduğunu bildiren eklerdir.
ilgi (tamlayan) iyelik (tamlanan)
ekleri ekleri
Belirtili isim tamlamalarında tamlayan da tamlanan da ek alır.
Tamlayan eki bazı durumlarda “-dan, -den” olabilir.
Tamlayan eki “-ım, -im, -um, -üm” şeklinde de olabilir.
Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan cümle içinde kullanılmamış olabilir ya da tamlanan eki düşmüş olabilir.
Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan yer değiştirebilir.
Tamlayanla tamlanan arasına sözcük ya da sözcükler girebilir.
Tamlayan ya da tamlanan zamir olabilir.
Örnek Soru
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlaması vardır?
A) Kitap sevgisi, yeni arkadaşlar kazandırdı.
B) Ressam bu tablosunda yağlı boya kullanmış.
C) Tahta masalar ve bir yığın kağıt vardı ortalıkta.
D) Arabanın benzini bittiği için yolda kaldık.
E) Hızlı adımlarla odaya doğru yürüdü.
CEVAP: A şıkkında kitap sevgisi belirtisiz isim tamlaması, B şıkkında yağlı boya takısız isim tamlaması, C şıkkında tahta masa takısız isim tamlaması, D şıkkında tamlayan da tamlanan da ek aldığı için arabanın benzini belirtili isim tamlaması, E şıkkında hızlı adımlarla sıfat tamlaması. Bu nedenle doğru cevap seçeneği “D” dir.
⇒ Tamlayan ek almaz. Tamlanan iyelik eki (-ı, -i, -u, -ü) alır.
bahçe kapı-s-ı
tamlayan tamlanan
Örnek Soru
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması kullanılmıştır?
A) “Kiminin parası, kiminin duası” diyerek oradan uzaklaştı.
B) Ölüm korkusu sarmıştı dört bir yanı.
C) Köyün elektriği bir türlü bağlanamamış.
D) Sandıklardan birini samanların üzerine oturttu.
E) Annemin çiçekleri süslüyor bütün balkonu.
CEVAP: A şıkkında kiminin parası, kiminin duası belirtili isim tamlaması, B şıkkında ölüm korkusu belirtisiz isim tamlaması, C şıkkında köyün elektriği belirtili isim tamlaması, D şıkkında sandıklardan biri, samanların üzeri belirtili isim tamlaması, E şıkkında annemin çiçekleri belirtili isim tamlaması. Bu nedenle doğru cevap seçeneği “B” dir.
⇒ En az üç ismin bir araya gelerek anlamca birbirini tamamlamasıyla oluşan tamlamalardır.
⇒ Zor gibi gözükse de yukarıdaki isim tamlamalarını kavrayınca bu zorluk ortadan kalkacaktır.
⇒ Zincirleme isim tamlamasının oluşması için, bir isim tamlamasına tamlayan ya da tamlanan eklenmesi gerekir.
belirtisiz isim tam. tamlanan
tamlayan belirtisiz isim tam.
belirtili isim tam. tamlanan
takısız isim tam. tamlanan
belirtisiz isim tam. belirtisiz isim tamlaması
NOT: “eski kalemin kırık ucu” bu örnekte görüldüğü gibi belirtili isim tamlaması sıfat tarafından nitelenmiştir. Zincirleme isim tamlamasıyla karıştırmayınız.
Örnek Soru
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme ad tamlaması vardır ? ÖYS-1991
A) Filmdeki olaylar İsviçre sınırında geçiyor .
B) Kitapları , türlerine göre ayırarak kitaplığa yerleştirdim .
C) Gelecek yıl yaz tatilini Antalya’da geçireceğiz .
D) Sanatçı, ilk sergisini önümüzdeki hafta İstanbul’da açacakmış.
E) Serüven romanlarının okuyucusu her yıl biraz daha artıyor .
CEVAP: Doğru cevap “E” seçeneğidir. (serüven romanının okuyucusu)
UYARI Takısız isim tamlamaları halen üzerinde görüş birliğine varılamamış, tartışmalı bir konudur.