İsim Tamlamaları

En az iki ismin bir araya gelerek birbirini tamamlamasıyla oluşan söz öbekleridir. Birinci unsur tamlayan, ikinci unsur tamlanan adını alır.

 bahçe-n-in   kapı-s-ı

tamlayan     tamlanan

İsim tamlamalarını dört başlık altında inceliyoruz.

1. Belirtili İsim Tamlaması
2. Belirtisiz İsim Tamlaması
3. Takısız İsim Tamlaması 
4. Zincirleme İsim Tamlaması

Belirtili İsim Tamlaması: 

⇒ Tamlayanı ilgi eklerinden “-ın, -in, -un, -ün” den birini, tamlananın da iyelik eki “-ı, -i, -u, -ü” den birini almasıyla kurulan tamlamadır. Tamlayan görevindeki sözcük ünlü ile biterse araya kaynaştırma ünsüzü alır.

• kalem-in     kapağ-ı                                  elbise-n–in rengi

    tamlayan     tamlanan                      “-n” kaynaştırma harfi   “-in” tamlayan eki

NOT: İyelik eki isme getirilerek onların kime olduğunu bildiren eklerdir. 

• ben-im           kalem-im
• sen-in            kalem-in
• o-nun             kalem-i
• biz-im             kalem-imiz
• siz-in              kalem-iniz
• onlar-ın          kalem-leri

ilgi (tamlayan)      iyelik (tamlanan)

      ekleri                    ekleri

Belirtili isim tamlamalarında tamlayan da tamlanan da ek alır.

• gözlüğün çerçevesi, masanın gözü, kalemin ucu, arabanın farı, daktilonun tuşu,….

Tamlayan eki bazı durumlarda “-dan, -den” olabilir.

• öğrencilerden bazıları (öğrencilerin bazıları)

Tamlayan eki “-ım, -im, -um, -üm” şeklinde de olabilir.

• benim kitabım

Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan cümle içinde kullanılmamış olabilir ya da tamlanan eki düşmüş olabilir. 

• Bu kitap onların. ( onların kitabı, tamlanan kullanılmamış)
• Evi karmakarışık olmuş. (onun evi, tamlayan kullanılmamış)

Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan yer değiştirebilir.

• Çok özledim havasını memleketimin.

Tamlayanla tamlanan arasına sözcük ya da sözcükler girebilir.

• Kapının gri, eski kolunu yenilemek lazım.

Tamlayan ya da tamlanan zamir olabilir.

• Bunların bazıları çürümüş.
• Çocuklarımın biri sınava girdi.
• Onların evi yeni boyandı.

Örnek Soru

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlaması vardır?

A) Kitap sevgisi, yeni arkadaşlar kazandırdı.
B) Ressam bu tablosunda yağlı boya kullanmış.
C) Tahta masalar ve bir yığın kağıt vardı ortalıkta.
D) Arabanın benzini bittiği için yolda kaldık.
E) Hızlı adımlarla odaya doğru yürüdü.

CEVAP: A şıkkında kitap sevgisi belirtisiz isim tamlaması, B şıkkında yağlı boya takısız isim tamlaması, C şıkkında tahta masa takısız isim tamlaması, D şıkkında tamlayan da tamlanan da ek aldığı için arabanın benzini belirtili isim tamlaması, E şıkkında hızlı adımlarla sıfat tamlaması. Bu nedenle doğru cevap seçeneği “D” dir.

Belirtisiz İsim Tamlaması

⇒ Tamlayan ek almaz. Tamlanan iyelik eki (-ı, -i, -u, -ü) alır. 

           bahçe         kapı-s-ı

        tamlayan     tamlanan

• ders kitabı, okul gömleği, bahçe kapısı, su sesi, kitap sevgisi,…..

Örnek Soru

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması kullanılmıştır?

A)  “Kiminin parası, kiminin duası” diyerek oradan uzaklaştı.
B) Ölüm korkusu sarmıştı dört bir yanı.
C) Köyün elektriği bir türlü bağlanamamış.
D) Sandıklardan birini samanların üzerine oturttu.
E) Annemin çiçekleri süslüyor bütün balkonu.

CEVAP: A şıkkında kiminin parası, kiminin duası belirtili isim tamlaması, B şıkkında ölüm korkusu belirtisiz isim tamlaması, C şıkkında köyün elektriği belirtili isim tamlaması, D şıkkında sandıklardan biri, samanların üzeri belirtili isim tamlaması, E şıkkında annemin çiçekleri belirtili isim tamlaması. Bu nedenle doğru cevap seçeneği “B” dir.

Zincirleme İsim Tamlaması

⇒ En az üç ismin bir araya gelerek anlamca birbirini tamamlamasıyla oluşan tamlamalardır.

⇒ Zor gibi gözükse de yukarıdaki isim tamlamalarını kavrayınca bu zorluk ortadan kalkacaktır.

⇒ Zincirleme isim tamlamasının oluşması için, bir isim tamlamasına tamlayan ya da tamlanan eklenmesi gerekir.

•    elbise dantelinin            rengi        ( tamlayanı belirtisiz isim tamlaması olan zincirleme i.t)

         belirtisiz isim tam.       tamlanan    

•   öğretmenin            evrak çantası     (tamlananı belirtisiz isim tamlaması olan zincirleme i.t)

           tamlayan            belirtisiz isim tam.

•  öğrencinin çantasının         sapı    (tamlayanı belirtisiz isim tamlaması olan zincirleme i.t)

          belirtili isim tam.              tamlanan    

•      deri ceketin           düğmesi         ( deri ceket takısız isim tam.)

          takısız isim tam.       tamlanan

•     köy muhtarının            evrak dolabı     ( tamlayan da tamlanan da belirtisiz i.t. şeklinde)

         belirtisiz isim tam.          belirtisiz isim tamlaması

•  köy muhtarının eski evrak dolabı ( tamlayanla tamlanan arsasına sıfat girebilir)

NOT: “eski kalemin kırık ucu” bu örnekte görüldüğü gibi belirtili isim tamlaması sıfat tarafından  nitelenmiştir. Zincirleme isim tamlamasıyla karıştırmayınız.

Örnek Soru

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme ad tamlaması vardır ? ÖYS-1991

A)  Filmdeki olaylar İsviçre sınırında geçiyor .

B)  Kitapları , türlerine göre ayırarak kitaplığa yerleştirdim .

C)  Gelecek yıl yaz tatilini Antalya’da  geçireceğiz .

D)  Sanatçı, ilk sergisini önümüzdeki hafta İstanbul’da açacakmış.

E)  Serüven romanlarının okuyucusu her yıl biraz daha artıyor .

CEVAP: Doğru cevap “E” seçeneğidir. (serüven romanının okuyucusu)

UYARI Takısız isim tamlamaları halen üzerinde görüş birliğine varılamamış, tartışmalı bir konudur.