Mesneviler
- Divan edebiyatı (klasik edebiyat) nazım biçimidir.
- Divan şiirinde, her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı, aruzun genellikle kısa kalıplarıyla yazılan nazım biçimine ve bu biçimde yazılmış yapıtlara mesnevi denir.
- Diğer nazım şekillerindeki kafiye bulma zorluğu, şairleri uzun metinlerde bu şekli kullanmaya teşvik etmiştir.
- Yazımı kolay olduğu için uzun hikâyeler mesnevi şeklinde yazılmıştır.
- Mesnevilerde savaş, aşk, tarihi olaylar, din ve tasavvuf, şehrin güzellikleri, mizah anlatılır.
- Mesnevilerde olay masal havasında anlatılır.
- Mesneviler divan edebiyatında, günümüzdeki roman ve hikâyenin yerini tutuyordu.
- Masala ve destana yaklaşan özellikleri de vardır.
- Beyit sayısı sınırsızdır.*Her beyit kendi arasında kafiyelidir. (aa, bb, cc, dd…)Aruzun kısa kalıpları ile yazılır.
- Mesnevilerde konu birliği esastır. Beyitler arasında konu birliği vardır.
- İran edebiyatında ortaya çıkmıştır.
- Türk ve İslam edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.
- Türk Edebiyatında bilinen ilk mesnevi Kutadgu Bilig’dir.
- Halk hikâyelerinden farkları; sadece şiir şeklinde yazılması ve söyleyeninin belli olmasıdır.
- Beş mesnevinin bir araya gelmesiyle “hamse” oluşur.
⇒ Bir mesnevide genellikle şu bölümler bulunur:
- Besmele Dibâce: Mesnevinin önsözüdür. Manzum veya mensur olabilir.
- Tevhid: Allah’ın birliği ve bütünlüğü anlatılır.
- Münacaat: Allah’a yalvarış ve yakarışlarda bulunulur.
- Naat: Hz. Muhammed övülür.
- Miraciye: Miraç olayı anlatılır.
- Medh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Genellikle dört halife övülür.
- Dört halife dışında devrin büyükleri de övülebilir.
- Medhiye: Yapıtın sunulacağı kişiye övgüler bulunur.
- Sebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeni belirtilir.
- Âğâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusunun bulunduğu bölümdür.
- Hatime: Mesnevinin bittiğini belirten bölümdür.
⇒ Mesneviler konularına göre şöyle sınıflandırılabilir:
1. Destanlar, savaş ve kahramanlık konularını işleyen mesneviler: İskendername (Ahmedi), Şehname (Firdevsi)
2. Aşk: Vamık u Azra, Hüsrev ü Şirin (Şeyhi), Leyla ve Mecnun (Fuzûlî), Cemşid ü Hurşid (Ahmedi), Gül ü Bülbül
3. Dini ve tasavvufi konulu mesneviler: Vesiletü’n-Necat / Mevlid (Süleyman Çelebi), Hüsn ü Aşk (Şeyh Galib), Garipname (Âşık Paşa)
4. Ahlaki konulu didaktik mesneviler: Hayriyye, Hayrabad (Nabi), Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib), Risaletü’n Nushiye (Yunus Emre)
5. Şehirleri anlatan mesneviler: Şehrengiz-i Bursa (Lamiî), Hubanname (Enderunlu Fazıl)
6. Eğlence ve düğünleri anlatan mesneviler: Surname (Vehbi)
7. Mizahi ya da eleştirel mesneviler: Harname (Şeyhi)
Yüzyıllarına Göre Mesneviler:
11. YÜZYIL
- Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)
13. YÜZYIL
- Mesnevi (Mevlana) Riselatü’n-Nushiye (Yunus Emre)
14. YÜZYIL
- İskendername,
- Cemşid u Hurşid,
- Tervihü’i-Ervah,
- Esrarname,
- Mirkatü’l-Edeb (Ahmedi)
- Garipname (Âşık Paşa)
- Menakıbü’l-Arifin (Eflaki)
- Kıssa-i Yusuf (Erzurumlu Mustafa Darir)
- Mantıku’t-Tayr (Gülşehri)
- Süheyl ü Nevbahar (Hoca Mesud)
- Hurşidname (Şeyhoğlu Mustafa)
- Yusuf u Züleyha,
- Destan-ı Sultan Mehmed (Şeyyad Hamza)
15. YÜZYIL
- Çengname (Ahmed-i Dai)
- Vesîletü’n Necât (Süleyman Çelebi)
- Hayret’ül Ebrar, Hikâye-i Behram u Gur, İskendername, Lisanü’t-Tayr (Ali Şir Nevai)
- Hüsrev ü Şirin, Harname (Şeyhi)
- Cemşid u Hurşid (Cem Sultan)
- Leyla ile Mecnun, Yusuf u Züleyha, Mevlid, Kıyafetname, Tuhfetü’l-Uşşak (Hamdullah Hamdi)
- Mesnevi-i Kebire-i Manevi (İbrahim Gülşenî)
- Muhammediye (Yazıcıoğlu Muhammed)
16. YÜZYIL
- Vamık u Azra, Şem ü Pervane, Bursa Şehrengizi (Lami)
- Beng ü Bade, Leyla vü Mecnun, Sohbetü’l-Esmar (Fuzûlî)
- Gencine-i Raz, Gülşen-i Envar, Kitab-ı Usul, Şah u Geda, Yusuf u Züleyha, Edirne Şehrengizi, İstanbul Şehrengizi (Taşlıcalı Yahya)
- Hilye (Hakani)
- Hüma ve Hümayun, Gül ü Bülbül (Kara Fazlı)
- Hevesname (Cafer Çelebi)
- Edirne Şehrengizi (Mesihî)
- Şem u Pervane, Ahmed u Mahmud, Edirne Şehrengizi (Zâti)
17. YÜZYIL
- Sakiname, Alemnüma, Sohbetü’l- Ebkar, Heft-Han, Hilyetü’l-Efkar, Nefhatü’l-Ezhar (Nev’izade Ata’i)
- Hayriye, Hayrabad, Surname (Nabi)
- Zafername, Berbername, Edhem ü Hüma, Derename (Sabit)
- Şah u Derviş (Beyanî)
- Hasb-ı hâl (Güftî)
- Edirne Şehrengizi (Neşatî)
- Teşrifatü’ş-Şuara (Edirneli Güfti)
18. YÜZYIL
- Hüsn ü Aşk (Şeyh Galip)
- Tuhfe ve Nuhbe, Lutfiyye (Sümbülzade Vehbi)
- Hubanname, Zenanname, Defter-i Aşk (Enderunlu Fazıl)
19. YÜZYIL
- Mihnet-i Keşan, Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla
- Harabat Mukaddimesi (Ziya Paşa)
