Mesneviler

• Divan edebiyatı (klasik edebiyat) nazım biçimidir.
• Divan şiirinde, her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı, aruzun genellikle kısa kalıplarıyla  yazılan nazım biçimine ve bu biçimde yazılmış yapıtlara mesnevi denir.
• Diğer nazım şekillerindeki kafiye bulma zorluğu, şairleri uzun metinlerde bu şekli kullanmaya  teşvik etmiştir.
• Yazımı kolay olduğu için uzun hikâyeler mesnevi şeklinde yazılmıştır.
• Mesnevilerde savaş, aşk, tarihi olaylar, din ve tasavvuf, şehrin güzellikleri, mizah anlatılır.  
• Mesnevilerde olay masal havasında anlatılır.
• Mesneviler divan edebiyatında, günümüzdeki roman ve hikâyenin yerini tutuyordu.
• Masala ve destana yaklaşan özellikleri de vardır.
• Beyit sayısı sınırsızdır.*Her beyit kendi arasında kafiyelidir. (aa, bb, cc, dd…)Aruzun kısa kalıpları ile yazılır.
• Mesnevilerde konu birliği esastır. Beyitler arasında konu birliği vardır.
• İran edebiyatında ortaya çıkmıştır.
• Türk ve İslam edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.
• Türk Edebiyatında bilinen ilk mesnevi Kutadgu Bilig’dir.
• Halk hikâyelerinden farkları; sadece şiir şeklinde yazılması ve söyleyeninin belli olmasıdır.
• Beş mesnevinin bir araya gelmesiyle “hamse” oluşur.

⇒ Bir mesnevide genellikle şu bölümler bulunur:

• Besmele Dibâce: Mesnevinin önsözüdür. Manzum veya mensur olabilir.
• Tevhid: Allah’ın birliği ve bütünlüğü anlatılır.
• Münacaat: Allah’a yalvarış ve yakarışlarda bulunulur.
• Naat: Hz. Muhammed övülür.
• Miraciye: Miraç olayı anlatılır.
• Medh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Genellikle dört halife övülür.
• Dört halife dışında devrin büyükleri de övülebilir.
• Medhiye: Yapıtın sunulacağı kişiye övgüler bulunur.
• Sebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeni belirtilir.
• Âğâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusunun bulunduğu bölümdür.
• Hatime: Mesnevinin bittiğini belirten bölümdür.

⇒ Mesneviler konularına göre şöyle sınıflandırılabilir:

1. Destanlar, savaş ve kahramanlık konularını işleyen mesneviler: İskendername (Ahmedi), Şehname (Firdevsi)

2. Aşk: Vamık u Azra, Hüsrev ü Şirin (Şeyhi), Leyla ve Mecnun (Fuzûlî), Cemşid ü Hurşid (Ahmedi), Gül ü Bülbül

3. Dini ve tasavvufi konulu mesneviler: Vesiletü’n-Necat / Mevlid (Süleyman Çelebi), Hüsn ü Aşk (Şeyh Galib), Garipname (Âşık Paşa)

4. Ahlaki konulu didaktik mesneviler: Hayriyye, Hayrabad (Nabi), Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib), Risaletü’n Nushiye (Yunus Emre)

5. Şehirleri anlatan mesneviler: Şehrengiz-i Bursa (Lamiî), Hubanname (Enderunlu Fazıl)

6. Eğlence ve düğünleri anlatan mesneviler: Surname (Vehbi)

7. Mizahi ya da eleştirel mesneviler: Harname (Şeyhi)

Yüzyıllarına Göre Mesneviler:

11. YÜZYIL

• Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)

13. YÜZYIL

• Mesnevi (Mevlana) Riselatü’n-Nushiye (Yunus Emre)

14. YÜZYIL

• İskendername,
• Cemşid u Hurşid,
• Tervihü’i-Ervah,
• Esrarname,
• Mirkatü’l-Edeb (Ahmedi)
• Garipname (Âşık Paşa)
• Menakıbü’l-Arifin (Eflaki)
• Kıssa-i Yusuf (Erzurumlu Mustafa Darir)
• Mantıku’t-Tayr (Gülşehri)
• Süheyl ü Nevbahar (Hoca Mesud)
• Hurşidname (Şeyhoğlu Mustafa)
• Yusuf u Züleyha,
• Destan-ı Sultan Mehmed (Şeyyad Hamza)

15. YÜZYIL

• Çengname (Ahmed-i Dai)
• Vesîletü’n Necât (Süleyman Çelebi)
• Hayret’ül Ebrar, Hikâye-i Behram u Gur, İskendername, Lisanü’t-Tayr (Ali Şir Nevai)
• Hüsrev ü Şirin, Harname (Şeyhi)
• Cemşid u Hurşid (Cem Sultan)
• Leyla ile Mecnun, Yusuf u Züleyha, Mevlid, Kıyafetname, Tuhfetü’l-Uşşak (Hamdullah Hamdi)
• Mesnevi-i Kebire-i Manevi (İbrahim Gülşenî)
• Muhammediye (Yazıcıoğlu Muhammed)

16. YÜZYIL

• Vamık u Azra, Şem ü Pervane, Bursa Şehrengizi (Lami)
• Beng ü Bade, Leyla vü Mecnun, Sohbetü’l-Esmar (Fuzûlî)
• Gencine-i Raz, Gülşen-i Envar, Kitab-ı Usul, Şah u Geda, Yusuf u Züleyha, Edirne Şehrengizi, İstanbul Şehrengizi (Taşlıcalı Yahya)
• Hilye (Hakani)
• Hüma ve Hümayun, Gül ü Bülbül (Kara Fazlı)
• Hevesname  (Cafer Çelebi)
• Edirne Şehrengizi (Mesihî)
• Şem u Pervane, Ahmed u Mahmud, Edirne Şehrengizi (Zâti)

17. YÜZYIL

• Sakiname, Alemnüma, Sohbetü’l- Ebkar, Heft-Han, Hilyetü’l-Efkar, Nefhatü’l-Ezhar (Nev’izade Ata’i)
• Hayriye, Hayrabad, Surname (Nabi)
• Zafername, Berbername, Edhem ü Hüma, Derename (Sabit)
• Şah u Derviş (Beyanî)
• Hasb-ı hâl (Güftî)
• Edirne Şehrengizi (Neşatî)
• Teşrifatü’ş-Şuara (Edirneli Güfti)

18. YÜZYIL

• Hüsn ü Aşk (Şeyh Galip)
• Tuhfe ve Nuhbe, Lutfiyye (Sümbülzade Vehbi)
• Hubanname, Zenanname, Defter-i Aşk (Enderunlu Fazıl)

19. YÜZYIL

• Mihnet-i Keşan, Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla
• Harabat Mukaddimesi (Ziya Paşa)