Söz Sanatları (Edebi Sanatlar) Konu Anlatımı
Abone Ol 

Söz Sanatları (Edebi Sanatlar) Konu Anlatımı

Edebi metinlerin anlaşılmasında ve yorumlanmasında edebi sanatların önemli bir yeri vardır. Özellikle Divan Edebiyatı’nın anlaşılabilmesi için sanatların çok iyi bilinmesi gerekir. Divan şiirinde sanatsız beyit hemen hemen hiç yok gibidir. Divan şairleri sanata düşkün olduklarından çoğu zaman bir beyit içinde birden fazla sanatı iç içe kullanmışlardır. Söz sanatları çoğunlukla nazımda ve nesirde ortaktır. Nazımda yapılan […]

Edebi metinlerin anlaşılmasında ve yorumlanmasında edebi sanatların önemli bir yeri vardır. Özellikle Divan Edebiyatı’nın anlaşılabilmesi için sanatların çok iyi bilinmesi gerekir. Divan şiirinde sanatsız beyit hemen hemen hiç yok gibidir. Divan şairleri sanata düşkün olduklarından çoğu zaman bir beyit içinde birden fazla sanatı iç içe kullanmışlardır.

Söz sanatları çoğunlukla nazımda ve nesirde ortaktır. Nazımda yapılan sanatların bir çoğu nesirde de vardır. Edebi sanatlar söze güzellik katmak, canlılık vermek ve sözü daha etkili kullanmak için yapılır.

SÖZ SANATLARI

1- BENZETME(TEŞBİH)
2- İSTİARE(İĞRETİLEME )
3-KİNAYE
4-MECAZ-I MÜRSEL(AD AKTARMASI)
5- TEVRİYE
6- TEŞHİS-İNTAK (KİŞİLEŞTİRME-KONUŞTURMA)
7- ALİTERASYON
8- TARİZ(İĞNELEME-DOKUNDURMACA )
9- TEZAT(ZITLIK-KARŞITLIK)
10- MÜBALAĞA (ABARTMA )
11-SECİ
12- TENASÜP
13-HÜSN –İ TALİL (GÜZEL SEBEBE BAĞLAMA)
14-TECAHÜL-İ ARİF
15-TELMİH (HATIRLATMA)
16- CİNAS


Edebiyatımızda belli başlı sanatlar şunlardır:

1- BENZETME(TEŞBİH)
Aralarında ortak özellik bulunan iki kavramdan nitelik yönünden zayıf olanın güçlüye benzetilerek belirgin hale getirilmesidir.

Güzel Türkçe’miz anamın sütü gibidir.(Bu örnekte Türkçe ;saf, temiz ve katkısız olma bakımından ana sütüne benzetilmiştir.)
Tam bir benzetmede dört öğe bulunur.
1-Benzeyen: Bir birine benzetilen kavramlardan nitelikçe güçsüz olanıdır.
2-Kendisine Benzetilen: Benzetilen kavramlardan nitelikçe güçlü olanıdır.
3-Benzetme Yönü: Benzeyenle benzetilen arasındaki ortak özelliktir.
4-Benzetme Yönü: Benzetmeyle benzetilen arasında ilişkiyi kuran
sözcüktür. gibi, kadar, sanki……

Örnek

CENNET GİBİ GÜZEL VATAN

Cennet : Kendisine Benzetilen

GİBİ: Benzetme Edatı

Güzel: Benzetme Yönü

Vatan: Benzeyen

NOT: Benzetme yaparken her zaman bu dört ögenin bulunması gerekmez.

2- İSTİARE(İĞRETİLEME ) Her hangi bir varlığa, benzerlik dolayısıyla asıl adının benzediği başka bir varlığın adının verilmesine denir. Bu sanatın özünün teşbih oluşturur. Ancak istiarede benzeyen ve kendisine benzetilenden sadece biri söylenir.

Şakaklarıma kar mı yağdı , ne var?

Kendisine benzetilen: kar

Benzeyen: şakaklardaki kır saçlardır. Ancak söylenmemiştir. Biz bunu mantıkla buluyoruz. Benzeyenin ya da benzetilenin kullanılmasına bağlı olarak iki çeşit istiare vardır.

1-Açık İstiare: Yalnız kendisine benzetilenin kullanılmasıyla yapılır.

Semanın kandilleri yanıyor
Benzeyen:yıldızlar(yok)
Kendisine benzetilen: kandil(var)


Her güzelin kalbinde bir aslan yatar.

Benzeyen: sevgili(yok)
Kendisine benzetilen: aslan(var)

2-Kapalı İstiare: Benzeyenin ve benzetme yönünün kullanılmasıyla
yapılan istiaredir.


Yüce dağların başında
Salkım salkım olan bulut.
Benzeyen: Bulut (var)
Kendisine benzetilen: üzüm(yok)

O giderken ağlıyordu gökler
Benzeyen:gökler (var)
Kendisine benzetilen: insan(yok)

3-KİNAYE: Bir sözün gerçek anlamını söyleyip mecaz anlamını çağrıştırma
sanatıdır. Bu sanatta gerçek anlamda söylenmiş olabilir ama kastedilen yan
anlamdır.


“Bulamadım dünyada gönüle mekan
Nerde bir gül bitse etrafı diken”
Son dizede kinaye yapılmıştır. Çünkü: Gerçekten gülün olduğu yerde dikenler vardır. Ancak burada kastedilen “nerede iyilik olsa mutlaka etrafında kötülük de olur” anlamındadır. Dizede söylenen gerçek anlamın ardında bir mecaz anlam vardır.


Bir kelime yada kelime grubunu bir sebebe bağlı olarak her iki anlama
gelecek şekilde kullanma sanatıdır. Bu sanatta sözün gerçek anlamı söylenir ama mecaz anlam çağrıştırılır.


Bulamadım dünyada gönüle mekan
Nerede gül bitse etrafı diken

Son dizede kinaye sanatı yapılmıştır. Gerçekte gülün açtığı yerde diken de
vardır ama burada her iyinin çevresinde kötülükte vardır denmek istenmiştir.

4-MECAZ-I MÜRSEL(AD AKTARMASI):
Bir sözün benzetme amacı güdülmeden gerçek anlamı dışında kullanılması
sanatıdır. Gerçek anlama gelmesi imkansızdır.
Ankara bu olaya tepki gösterdi.
Burada tepki gösteren şehir değil. Anakara da bulunan hükümettir. Mecaz-ı
mürsel yapılmış. Şehir söylenmiş hükümet kastedilmiştir.


Cemil Meriç’i her okuyuşumda yeni bir şeyler buluyorum. (Kitabını okuyorum kendisini değil)

5- TEVRİYE
Birden fazla anlamı olan bir kelimenin iki anlama gelecek şekilde kullanılmasıyla oluşturulan sanattır. Kelimelerin yakın anlamları söylenir
görünerek uzak anlamları kastedilir. Tevriyede kelimenin her iki anlamı da gerçektir.


Ulusun korkma ,nasıl böyle bir imanı boğar
Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar
Yukarıdaki dizelerde geçen ulusun kelimesi hem yücesin anlamı hem de
köpek gibi ulumak anlamı taşır. Bu anlamların ikisi de gerçektir.


Baki kalan bu kubbede hoş bir seda imiş
I.anlam: şairin kendisi
II.anlam: ebedi

6- TEŞHİS-İNTAK (KİŞİLEŞTİRME-KONUŞTURMA)
İnsan dışındaki canlı ve cansız varlıklara insana özgü bir özellik verme
sanatına TEŞHİS denir.
Alama karanfil beni de ağlatma
Sil göz yaşlarını
Ağlamak insana özgü bir niteliktir burada karanfilin ağlaması, göz yaşlarını
silmesi kişileştirildiğini gösterir.

İNTAK: İnsan dışındaki canlı ve cansız varlıkların konuşturulması
sanatıdır. Konuşturma kişileştirmeden sonra gelir.Varlıklar önce
kişileştirilir sonra gerekirse konuşturulur. Her intakta bir kişileştirme
vardır ama her kişileştirmede bir intak yoktur. Fabllar bu sanata örnektir.

Sordum sarı çiçeğe:
-Annen baban var mıdır?
Çiçek eydür derviş baba :
-Annem babam topraktır.


Dal bir gün dedi ki tomurcuğuna:
-Tenimde bir yara işler gibisin
Titrerim rüzgarlar zarar vermesin!

7- ALİTERASYON
Şiirde aynı seslerin fazlaca kullanılmasıdır. Amaç ahenk oluşturmaktır.
Bir büyük boşlukta bozuldu büyü
Eylülde melul oldu gönül soldu da lale
Bir kaküle meyletti gönül geldi bu hale

8- TARİZ(İĞNELEME-DOKUNDURMACA )
İğneleme sözün tam karşıtının söylenmesiyle yapılır.Bir sözün karşıt
anlamının anlaşılacak şekilde kullanılmasıdır.Tarizde eleştiri,yergi, alay
anlamı vardır.
Yaramaz bir çocuk için “o çok usludur “ denmesi
Geç kalan birisine “Beyefendiler niçin erken teşrif buyurdular” denmesi

9- TEZAT(ZITLIK-KARŞITLIK)
İki karşıt düşüncenin bir arada söylenmesi ile yapılan sanattır. Bir cümlede iki zıt kelimenin bulunması önemli değildir. Ö nemli olan bu iki zıt kelimenin bir düşüncede birleşmesidir.
Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz
Ağzına yok dediler dediklerince var imiş.

10- MÜBALAĞA (ABARTMA )
Bir sözün etkisini arttırmak amacıyla bir şeyi olduğundan çok göstermek
ya da olmayacak biçimde anlatma sanatıdır.
Alem sele gitti gözüm yaşından (Göz yaşından sel oluşmaz o nedenle abartma yapılmıştır.)
Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle


O kadar zayıftı ki
Bir dalın arkasına geçse göremezdi kimse onu
Merkezi hake atsalar da bizi
Küre-i arzı patlatır çıkarız

11-SECİ
Düz yazıda kafiyeli sözcüklerin kullanılmasıdır.
İlahi! kabul senden, red senden;şifa senden, dert senden.
İlahi! iman verdin,daim eyle; ihsan verdim, kaim eyle

12- TENASÜP
Anlamca aralarında ilişki bulunan sözcüklerin bir arada kullanılması sanatıdır.
Gün bitti ağaçta neşe söndü
Yaprak ateş oldu kuşta yakut
Yaprakla kuşun parıltısından
Havuzun suyu erguvana döndü

13-HÜSN –İ TALİL (GÜZEL SEBEBE BAĞLAMA)
Bilinen bir olayı sebebinin dışında daha güzel bir sebebe bağlama sanatıdır.
Güzel şeyler düşünelim diye yemyeşil oluvermiş ağaçlar
Ateşten kızaran bir gül arar da
Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi


Üzüm üzüme baka baka kararır.

14-TECAHÜL-İ ARİF
Bilinen bir gerçeği bilmez görünerek anlatma sanatıdır.
Gökyüzünün başka rengi de varmış
Geç fark ettim taşın sert olduğunu
Su insanı boğar ateş yakarmış
Her doğan günün bir dert olduğunu
İnsan bu yaşa gelince anlarmış
……………..
Şakaklarıma kar mı yağdı, ne var?
Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz?
………………………..
Yılın ilk karı yağdı
İyice kısaldı günler
Ölülerimiz üşür mü ki?
…………………………….
Sular mı yandı,neden tunca benziyor mermer?

15-TELMİH (HATIRLATMA)
Herkesçe bilinen tarihi bir olayı,kişiyi ya da bir öyküyü hatırlatma sanatıdır.
Sultan Süleyman’a kalmayan dünya
Sana da bana da kalmaz

(Bu dizede hayvanlarla konuşabilen Hz. Süleyman peygamber anımsatılmıştır)


Bedrin aslanları ancak bu kadar şanlı idi(Bedir savaşındaki askerler)


Gökyüzünde İsa ile
Tur dağında Musa ile
Elindeki asa ile
Çağırayım Mevla’m seni

16- CİNAS
Şiirde yazılışları aynı anlamları farklı sözlerin bir arada kullanılması sanatıdır.
Neden içsin kuzu su
Beni inim inim inleten
Bir ananın kuzusu
Kısmetindir yer yer gezdiren seni
Arşa çıksan akıbet yer yer seni


Sosyal Medyada Paylaşın:

BİRDE BUNLARA BAKIN

Düşüncelerinizi bizimle paylaşırmısınız ?

  • ÇOK OKUNAN
  • YENİ
  • YORUM